جزوه کلاسی درس
شیعه شناسی
حجت الاسلام نواب
دانشگاه ادیان و مذاهب
رشته مطالعات تاریخ تشیع
معنای شیعه
- شیعه در روایات :
o پیروان امیرالمومنین علیه السلام بعد از رسول الله صلی الله علیه و آله
o پیروان امام صادق علیه السلام بعد از امیرالمؤمنین علیه السلام (الذین اختلفوا بعد علی أخذو بقول جعفربن محمد ص) = شیعه اثنا عشری :
از ابان بن تغلب از اصحاب مبرز امامان سجاد، باقر و صادق (ع) نقل شده است. وی در خطاب به شخص دیگری می گوید: "یا ابا البلاد اتدری من الشیعه؟ الشیعة الذین اذا اختلف الناس عن رسول الله، اخذوا بقول علی(ع) و اذا اختلف الناس عن علی(ع) اخذوا بقول جعفربن محمد(ع)". ابان سوال می کند که می دانید به چه کسی شیعه می گویند و خود پاسخ می دهد:
هنگامی که امت در مورد اقوال و سنت پیامبر اختلاف کنند، شیعه دیدگاه امام علی(ع) را می پذیرد یعنی همان برداشتی از مواضع و سخنان و دیدگاه های پیامبر را اخذ می کند که امام علی(ع) آن را بیان کرده است.
در مرتبه بعد، اگر امت در مورد خود سخنان امام علی هم دچار اختلاف گردید در این صورت شیعه به سراغ امام صادق(ع) خواهد رفت و آن برداشتی از سخنان و مواضع و دیدگاه های امام علی(ع) را می پذیرد که امام صادق(ع) بیان می کند.
o اعتقاد به دوازده نفر منصوص،
- سازمان کنفرانس اسلامی 8 مذهب را به رسمیت میشناسد: جعفری، زیدی در یمن، ظاهری، اباضی در عمان، اسماعیلی، علویان،
- شهید صدر در کتاب نشر تشیع : شیعه در زمان پیامبر پا گرفت تشیع در زمان پیامبر ، اصحاب در زمان پیامبر دو گروه شدند گروهی گفتند ما شما را در مسائل دینی پیامبر می دانیم و خود را ملزم در تبعیت ا ز شما در امور اخروی و دینی می دانیم اما در مسائل اجتماعی و اداره زندگی روزمره و معیشت خود تصمیم میگیریم.
- اولین انشعاب در جیش اسامه بود اما بروز و ظهور این تفکر در سقیفه بود.
- منشأء تشیع : زمان رسول الله و نگرش اصحاب (اعتقاد تام و تمام به رسول الله)
- شیعه اصطلاح عام بود : شیعه علی، شیعه عثمان،... اما اطلاق شیعه بعد از زمان امام حسین علیه السلام حقیقتی بر پیروان امام علی علیه السلام شد.
- ائمه علیهم السلام شارح دین هستند یا شارع دین ؟ ما معتقدیم هم شارح هستند و هم شارع و فرق ما با اهل سنت همین است که حدیث و سنت معصوم (قول و فعل و تقریر) را علاوه بر قرآن حجت میدانیم.
- سید جعفر مرتضی : خلیفه اول و دوم توافق ضمنی داشتند که بدون نظر امیرالمؤنین کاری نکنند.
- سید جعفر مرتضی به آیت الله سیستانی میگوید : با این اختلافات عراق، عقائد شیعه از دست میرود، آیت الله سیستانی میفرمایند : من قبول ندارم 12 قرن هست که اقلیت سنی بر عراق حکومت کرده است، اینها حکومت میخواهند سید رضی و سید مرتضی کارخود را می کردند، آنها کاری به اعتقادات نداشتند، همان چیزی که در صدر اسلام اتفاق افتاد شیخین منکر افضلیت امیرالمومنین نبودند فقط حکومت را میخواستند که گرفتند و کاری به دیگر مسائل نداشتند، لذا نگران عقائد شیعیان عراق نباشید.
- عراق 60درصد شیعه، 35 درصد سنی، 5 درصد اقلیت (آشوری، کلدانی،...)
- اقلیت تشیع :
o کیسانیه : پیروان محمدبن حنفیه ، ازبین رفته اند،
o زیدیه : پیروان زیدبن علی ، اکثراً در یمن هستند،
o علویه ها : نصیری(جبال نصیر) در نوار ساحلی مدیترانه از ترابلس شمال لبنان تا غرب سوریه و بعد تا بندر اسکندر ترکیه و ...
- شیعه = حزب، پیرو
- تعریف تشیع:
- شیعه چه زمانی بوجود آمد؟
o برخی معتقدند شیعه در زمان پیامبر شکل گرفت. در زمان پیامبر اصحاب دو گونه بودند:
1- ما در عبادات تابع رسول الله هستیم و در مسائل شخصی پیرو عقل هستیم، 2-...
- آیا اسماعیلیه، زیدیه، واقفیه، غالی جزو شیعه هستند؟
- لغت شیعه :
o پیرو
o حزب : شیعه فرعون(در قرآن) = حزب فرعون
- آیا شیعه فقط به پیروان علی ع گفته اند؟ خیر پیروان عثمانی، بصریان در زمان جنگ جمل= شیعه عثمان
- در گذر زمان شیعه = فقط پیروان علی ع
- اولین بار کلمه شیعه (بدون نام علی علیه السلام ) در نامه مردم کوفه به امام حسین ع : ما اعظم ما اصیب به ...
- قیل : تشیع حزب سیاسی در اختلاف با خلفاء، یک بحث سیاسی ج : اگر تنها یک حزب سیاسی بود در طول این مدت در طوفان حوادث پابرجا باقی نمیماند.
- حضور ائمه تنها دلیل تشکیل تشیع نبود چون تنها یک حزب سیاسی محسوب می شد،شیعه یک مکتب تمام عیار است
- اسماعیلیه الان با خلا ء تءوریک مواجه هستند.
- اختلافات شیعه با سنی:
o کلام(تشیع اعتقادی) : نص خاص
o فقه : تفسیر واقعی سنت توسط اهل البیت ع (سال 23)
o آداب، سنت ها و سیاست و تز حکومت
o شعائر : مثلا زیارت اهل بیت، زیارت دسته جمعی امام حسین ع اولین بار توسط توابین بعد از حادثه کربلا ،(جمل و کربلا) شعائر ما در زمان خلفا احترام ویژه به خانواده پیامبر و حسنین علیهما السلام،
- عرفان و فقه و کلام شیعه برجسته ترین در دنیا است، یک راز ماندگاری تشیع در تمام قرون برتری ایدئولوژی است.
- کوفه سال 17 ه پادگان موالیان بوده است در زمان شیخین تمام این پادگان به این اسیران درخت محبت را در دل آنها کاشت.
- 4گروه اهل سنت : حنفی، حنبلی، شافعی، مالکی
- حنبلی و شافعی و مالکی می توانند وهابی باشند چون اهل حدیث هستند(مبنای حسن و قبح عقلی را قبول ندارند و به ظاهر روایات جنود دارند و آنها را با دیگر روایات تعادل و تراجیح و ... نمی کنند،) اما حنفی چون اهل رأی و اهل قیاس هستند نمی توانند وهابی باشند. (شیعه = عدلیه، عقلیه) تمام حکومتهای 12 قرن گذشته هر حکومت سنی فقهش را به عنوان فقه سیاسی معرفی کرده فقهش حنفی بوده است. درس فردای حکومت مصلحت است،
- 480 میلیون مسلمان در کشورهای غیر اسلامی ساکن است.
- شعائر بر گرفته از منابع اصیل اسلامی ویژگی برجسته شیعه است. مرز ما در تشیع اعتقادی در خلافت است( نص جلی و انتخابی)، مرز ما در فقه سنت شیخین و عمل به سیره شیخین و اجتهاد مقابل نص است،
- ابوحنیفه رهبر فقهی 900 میلیون مسلمان است، ابوحنیفه سه بار زندانی شد چون قاضی القضات شدن را نپذیرفت، روایت صحیح السند از ابوحنیفه در فضیلت امام علی علیه السلام وجود دارد. پسر وشاگردانش در راه زید کشته شدند، اسناد و مدارک دلالت دارد که محب اهل بیت بوده است، از وی سئوالی می پرسند فرمود بروید ببینید نظر شاگردان امام صادق علیه السلام چیست؟
- امام صادق علیه السلام : ولدنی ابوبکر مرتین، در تاریخ آمده که ابوبکر جد امام صادق علیه السلام است، ابوحنیفه متولد 80 ، نام کامل ابوحنیفه : محمدبن نعمان بن ثابت زوطی ،
- در خطابه ها می گویند : سلام و درود بر صوفی کوفی یعنی ابوحنیفه
- آیا امام می تواند مشرع با شد؟ دوقول...
- ملاک فقهی امام علی ع : قرآن و سنت و نه سنت شیخین چون اجتهاد در مقابل نص است.
- صف سیاسی بنی امیه و بنی هاشم با این اختلافات جدا شد.
- تعریف :
o شیعه = اسلام از نگاه اهل بیت علیهم السلام ، (مدرسه اهل البیت ع)
o سنی = اسلام از نگاه خلفاء، ( مدرسه خلفاء)
- محبت اهل بیت از ویژگیهای شیعه است ولی مختص شیعه نیست.
- به محب اهل البیت علیهم السلام هم شیعه می گویند. در شمال آفریقا شیعیان سودان لیبی مصر الجزایر محبت بیشتری نسبت به اهل البیت دارند ولی پیرو نیستند!
- فرق محب و شیعه : امام هادی علیه السلام : تابعیت و پیروی از بایدها و نبایدها ( شیعه = محبت + تابعیت)
- کتاب نشأت التشیع از شهید صدر
- رافضی : رفض = ترد ، رافضی = ترد شده ، به محبین روافض هم گفته می شد، به معتضله بغداد نیز رافضی می گفتند. رافضی را اولین بار فرعون به طرفداران حضرت موسی گفت.
- مخالفان بنی امیه و بنی عباس که شیعه نبودند از این دو طائفه به تنگ آمدند و در جنبش های علوی بخاطر مسائل سیاسی پیروان ائمه شدند. اینان مرام سیاسی تشیع و ظلم ستیزی را می پذیرفتند، مرامشان علوی بود ولی ممکن بود معتزلی یا حنفی باشند، به اینان علوی و شیعه هم می گفتند،
- سنی های دوازده امامی : (اصطلاح قرن 6) تا قرن شش اختلاف شدت داشت تا اینکه سنی ها هم خلفاء و هم ائمه را پذیرفتند.(17 نفر) محبت اهل بیت و 4 خلیفه و دوازده امام را قبول داشتند،
- النبی اولی بالمؤمنین بالاموالهم و انفسهم، امام خمینی : ولایت فقیه ولایت انبیاء است. مرز ما ولایت تکوینی است. الفقهاء امناء الرسل،
- مرز تشیع چیست ؟ چه دولتی ؟ چه کشوری؟ چه مردمی ؟
- مرز شیعه با ترابیه(بخاطر انتساب به ابوتراب) و سبعیه(بخاطر عبدالله سباء) و رافضی
- انواع شیعه:
o شیعه غالی:
· درونی(از نگاه شیعه= شیخ صدوق، شیخ مفید، سیدرضی، سید مرتضی): کسی که اهل بیت ع را جایگزین خدا بداند یا یکی از شئون خاص خداوند را برای اهل بیت ع قرار دهد.
· برونی(از نگاه خارج از شیعه): به همه شیعه اهل سنت (عوام)
o شیعه اعتدالی
o شیعه تفریطی(واداده): زیدیه ، نص جلی در غدیر را قبول ندارند.
- نزلونا عن الربوبیه و قولوا فینا ما شئتم ، مرز شیعه غالی با شیعه معتدل ربوبیت و الوهیت اهل بیت است.
- روایت امام صادق : لعن الله ابی خطاب (یکی غالیان)
- هر تعریف مستقلی از اهل بیت که با شئون الهی منافات داشته باشد غلو است.
- سنی: شیعه = غالی ، سنی = وهابی
- جریان اصیل تشیع در طول 14 قرن گذشته جریان اعتدالی است. اسلام مبتنی بر کتاب و سنت اهل بیت ، شیخ صدوق و شیخ مفید سردمداران تشیع هستند.
- اعتقاد علوی ها : عمس مقدس = علی و محمد و سلمان ( الله و پیامبر و باب)
- خان الامیر : در متون علوی ها موجود است. علوی ها برای هر امامی باب درست کرده اند . باب ورود (انا مدینه العلم و علی بابها)، امام علی ع : انا عبد من عبید المحمد،
- تشیع فقاهتی وباطنی :
o تشیع باطنی : تأویل گرا مانند نصیری، ذکری، بکتاشی، اسماعیلیه، (مثلا تفسیر باطنی حج ناصرخسرومروزی مطابق با روایت امام صادق به برادران شبلی)، هنر اهل بیت جمع بین نسک (شریعت) و معارف(طریقت) بوده است. روایت پیامبر که موسی و عیسی ....و انا ذوعینین،
o تشیع فقاهتی : نص گرا (همان شیعه معتدل)، صفویه به شدت نص گرا بود، 180 مقاله در وجوب نماز جمعه در زمان صفویه نوشته شده است، اولین دائره المعارف جهان را علامه مجلسی نوشت که یونسکو مجلس بزرگداشتی برای وی در اصفهان برگزار کرد. حضور محقق کرکی در تبدیل تشیع صوفی به فقاهتی مؤثر بوده است.
- تشیع اصولی و اخباری :
o تشیع اخباری : به ظاهر قرآن و احادیث بدون اجتهاد عقلی تمسک کردند (حشویه)، در جهان تشیع به انزوا کشیده شدند،( اخباری به معنای مرحوم مجلسی با اخباری به معنای معاصر متفاوت است.)
- تشیع عربی ، ایرانی و موالی :
o موالی : غیر عربهایی که در عراق و عربستان در قالب اسرا یا پناه آوردگان می آمدند و تحت سرپرستی عرب قرار می گرفتند. موالی در قرون اول خیلی نقش ایفاء کردند،همه موالی موالی اهل بیت بودند، سخت گیری عرب با موالی باعث جذب اینان به اهل بیت شد. موالی در قرون نخست میان عرب می زیستند و با حلف یا قرار داد و ... کوفه پایگاه موالیان بود، ایرانیان در کوفه بین موالیان نقش برجسته داشتند، غیر عربها در نشر اسلام نقش بیشتری داشتند.
- کتاب تأملی بر مسأله وحدت اسلامی از دیرباز تا امروز (دکتر محمد حسن امیر اردوش): در سال 1328 (صدوسه سال قبل) متن مجله دوره النجف عرض حال یکی از پیشوایان جعفری مذهب بخارا به شیخ الشریعه اصفهانی در نجف : تصنیفات بدون تقیه منجر به قتل و کشتار ما شیعیان می شود. توضیح شیخ الشریعه : شیعه 4 دسته اند: یک. شیعه تفضیلیه (افضلیت امام علی بر خلفای راشدین)، دو. شیعه تبرائیه (برائت از طلحه و زبیر و معاویه ، ذوالنورین و ...)، (شیعه غالی در زمان سلف به شیخین اهانت نمی کردند) ، سه. شیعه سبعیه ، چهار. غلات شیعه
- مستشرقان پیدایش تشیع را ایرانی می دانند، مورخان نیز چنین می پندارند ، استدلال مورخان عرب مانند ابن خلدون : ایرانی ها مدنی بودند و شاخصه های آنرا داشتند. عربها بادیه نشین بودند و در بادیه ها امنیتشان با خودشان بود، بلاهای طبیعی مانند طوفان و کم آبی و بلاهای غیر طبیعی مانند دزدی و غارت و ... روبرو بودند به هیچ کس مالیات و خراج نمی دادند وخودشان امنیت خودشان را تأمین می کردند اما ایرانی ها از همان ابتدا در سور زندگی می کردند که حاکم داشت و مسئول امنیت بود و او را احترام می کردند روحیه احترام به حاکم جزء روحیه ذاتی ایرانی هاست ...
- گروهی نیز گفته اند ترویج تشیع بدست اعراب و در سه منطقه با سه رهبر بوده است : مدائن به رهبری سلمان ، کوفه به رهبری عمار، جبل آمل به رهبری ابوذر
- مستشرقان بعد از اعتقاد به ایرانی بودن خاستگاه تشیع گفته اند
- دلایل گرایش ایرانیان به تشیع : سجایای اخلاقی علویان و ظلم ستیزی علویان، نگاه عدالت خواهانه و ضد تبعیض آنان، نقش موالی و شیعیان مهاجر، حضور امام رضا علیه السلام در ایران و ...
- یکی از ویژگیهای عقلانیت تجارت است و اعراب از این جهت جلوتر از ایرانیان هستند،
- سه گروه مخالف با تشیع :
1- صاحبان کتب فرق ( سنی های افراطی، ناراضی مانند وهابیت و القاعده و طالبان و ...، سلفی گری)
o سلفیان دو گروه هستند :
§ طیار تقریبی مانند حسن البنا، ربانی در افغانستان، نجم الدین اربکان در ترکیه، اخوان المسلمین مصرو ...
§ طیار ضد وحدتی
o سلفی کسانی که دعوت می کنند به بازگشت به سلف صالح
(بزرگترین سلفی تاریخ اسلام امام خمینی است که دعوت به بازگشت به اسلام ناب محمدی می کند.)
2- مستشرقان (غرب) محرک دو دسته دیگر هستند لذا مهمترین دشمن محسوب می شوند.
3- ناسیونالیسم ایرانی (از زمان بابک خرمدین، مانی و مزدک تا امروز)
شیعیان آقریقا،
شیعه بومی در آفریقا وجود ندارد مسلمانان عمدتاً از هند و مالزی حضور پیدا کرده اند و گفته شده است که از طریق بندگی به آنجا راه پیدا کرده اند ولیکن دلیلی وجود ندارد که از هند برده برده باشند اما از آفریقای جنوبی به عنوان برده منتقل می کردند، و در واقع بسیاری بخاطر تحصیل علم آمده اند زمانیکه کمپانی هند شرقی، اسپانیا، استرالیا و کانادا و ... جزء مستعمرات انگلیس بود و کشور آفریقای جنوبی هم مستعمره انگلیس بود بسیاری از این کشورها توسط انگلیس تشویق به تحصیل در آفریقای جنوبی می شدند از جمله نهاتما (بزرگ) موهاندس گاندی حقوقدان تحصیل کرده در آفریقای جنوبی
اولین حرکت شیعی توسط اسماعیل جوویلت مصری که گروه الجهاد را شکل می دهد و با تأسی به انقلاب مراسمات خاصی نظیر دعای کمیل و نماز جمعه و ... داشتند اما اکنون نسبت به اهل بیت طرفداری خاصی ندارند.
گروه دیگر حزب الله است که دارای حرکات و افکار افراطی داشته اند که منجر به فاصله گرفتن مردم از آنها شد و اکنون هم حرکت خاموشی هستند.
نماینده مجمع جهانی اهل بیت به نام سید آفتاب حیدر در سال 1991 موسسه شیعه را در آفریقای جنوبی شکل می دهد فعالیت گسترده ای پیدا می کند و شعباتی در مناطق مختلف ایجاد می کنند، از جمله منطقه کیپ تون ابتدا جای کوچکی را شکل می دهند اما روز به روز گسترده می شود و بعد کلیسایی می خرند و آنجا را تبدیل به مسجد و کتابخانه و ... می کنند. در این منطقه در سال 1907 مرکزفاطمه الزهرا را تشکیل دادند، مدرسه ای برای کودکان راه اندازی کرده اند.
در آفریقای جنوبی در منطقه شمالی به نام ژوهانسورگ : مسجد العباس که در بخش گرکووا تعدادی شیعیان پاکستانی و هندی دراین منطقه سکونت و فعالیت دارند.
مدرسه الواعظین در لکنای هند یک برهه ای 1200 مبلغ در آفریقا داشته است، در تانزانیا آقای رضوی شاگرد علامه طباطبایی نیز مشغول است.
خوجه های اثنا عشری هندی تبار در همه کشورهای شرق و جنوب آفریقایی وجود دارند اوگاندا، زامبیا، در شمال آفریقا نیستند نظیر مصر و ... از دماغه ... تا زامبیا خوجه ها حضوردارند.
مهاجرت شیعه در جهان بخاطر فقر کشورهای پاکستان وافغانستان و عراق و لبنان افزایش یافته است.
اسماعیلی ها :
- آقاخانی (نزاری)
- بُهره
- خوجه
نزاری ، طیبی ، مستعلی، داوودی
خوجه های اثنی عشری :
منسجم ترین گروه شیعه خوجه ها هستند، 300 هزار نفر در جهان هستند که ارتباط بسیار قوی با یکدیگر دارند، شعارشان قبل از انقلاب این بود که ورود سیاه به مسجد ممنوع ولی اکنون تغییر کرده اند، ملااصغر رهبر خوجه ها به شش زبان مسلط بود، از همه مراجع اجازه وجوهات داشت، رهبر ایشان را جزء شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت قرار دادند، در همه مکانهای زیارتی حسینیه دارند، مرجع آنها خویی و الان سیستانی است، در ون کور کانادا غربی ترین نقطه کانادا مجموعه ای شامل مسجد و مدرسه و فروشگاه و ... به ارزش 14 میلیون دلار ساخته اند، زیباترین ساختمان در آن منطقه متعلق به شیعیان خوجه است، در تگزاس نیز مجموعه ای شامل یک سالن با سقف بلند ساخته بودند، کمال خرازی که نماینده ایران در سازمان ملل بود آن را برای شیعیان خریداری کرد که اکنون یک دهم آنرا حسینیه و بقیه را مدرسه و اکثر آن خالی است. آقای بی ریا امام جماعت آنجابود، ثروتمندترین و منسجم ترین گروه شیعه هستند، آقای سیستانی حمایتشان نمی کند، از عراق و لبنان و افغانستان وجوهات نمی گیرند و معتقدند که باید همانجا خرج شود. دکتر حسام رئیس قبلی آنها بود که انتخاب می کنند.
کانادا مهاجر مسلمان زیاد دارد و سالی 30 هزار نفر سهمیه ایرانیان است که یا باید دکتری داشته باشند یا صد هزار دلار سرمایه داشته باشد.
در غرب آفریقا در سنگال نیجر نیجریه ساحل آج مهاجرت لبنانی ها بسیار گسترده است،
اشغال شبه قاره توسط انگلیس تبعاتی داشته است : علم و سواد و دانشگاه و مراکز علمی افزایش یافته است، شیعه دانشجو هم در هند زیاد هستند اما نسبت به اوایل انقلاب کمتر شده اند. در هند نجس ها 200 میلیون جمعیت دارند که خودشان هم پذیرفته اند طبقه پست جامعه هستند، تاتا ایرانی الاصل ثروتمند 6 هواپیمای ایرباس برای تولد بچه اش کرایه می کند هند طبقاتی ترین جامعه است. (فیروز گاندی پدر راجر گاندی ایرانی و زرتشتی بوده است.) سر لقبی بود که به دیگران اعطا می کردند، به انگلیسیها می گفتند صاحب ولی به ایرانیها می گویند آقا صاحب، نکات منفی استعمار در هند کمتر از مثبتات آن نیست.
رضا شاه به ژوهانسبورگ فرار کرد و در منزلی و وانی رگ خود را زد...
برار میشن در زامبیا
منشور سازمان ملل گفته است که آزاد سازی سرزمینی که مورد اشغال واقع شده است به هر شکلی حتی مثلاً جنگهای پارتیزانی جایز است. با این حال عملکرد در مورد فلسطین برایشان پذیرفته شده نیست.
