🔸ما چگونه ممکن است فریب دنیا و نفس را بخوریم؟
🔹امام صادق علیه السلام فرموده اند: المَغرورُ فی الدنیا مِسکینٌ، و فی الآخِرَةِ مَغبونٌ ؛ لأنّهُ باعَ الأفضَلَ بالأدنى ، و لا تَعجَبْ من نفسِکَ ... رُبّما اغتَرَرتَ بحالِکَ و مُنیَتِکَ ، و إصابَتِکَ مَأمُولَکَ و هَواکَ ، و ظَنَنتَ أنّکَ صادِقٌ و مُصِیبٌ (مصباح الشریعه)
گاهی نفس ما بواسطه :
▫️- وضعیت خوبی که در آن هستیم (مثلاً علم، تقوی، مقام، شهرت، مقبولیت، محبت و اعتماد مردم و...)،
▫️- آرزوهایی که برای خود ترسیم کرده ایم (مثلاً رسیدن به علم، قدرت، ثروت، مقبولیت، شهرت ...)،
▫️- رسیدن ما به آرزوها و خواسته هایمان (موفقیت هایی که کسب کرده ایم)،
👈ما را اینگونه فریب می دهد که گمان میکنیم در حال تلاش برای اهدف و مقاصد عالی هستیم و در راه پیمودن راه درست هستیم و یا به هدف و مقصود خود رسیده ایم و راه درست رفته ایم!
🔹... و إن کُنتَ راضِیا بما أنتَ فیه فما أحَدٌ أشقى بِعلمِهِ مِنکَ و أضیَعَ عُمُرا و أورَثَ حَسرَةً یومَ القِیامَةِ.
در حالیکه اگر به خود و آن وضعیتی که در آن هستیم خشنود و راضی باشیم کسی شقی تر از ما به علمش نیست و عمر خود را ضایع کرده و حسرت روز قیامت را به ارث برده ایم!
🔹امام صادق علیه السلام فرموده اند: المَغرورُ فی الدنیا مِسکینٌ، و فی الآخِرَةِ مَغبونٌ ؛ لأنّهُ باعَ الأفضَلَ بالأدنى و لا تَعجَبْ من نفسِکَ ، فَرُبّما اغتَرَرتَ بمالِکَ و صِحَّةِ جِسمِکَ أن لَعَلَّکَ تَبقى و رُبّما اغتَرَرتَ بِطُولِ عُمُرِکَ و أولادِکَ و أصحابِکَ لعلَّکَ تَنجُو بِهِم ... (... از خود راضى و مغرور مباش؛ زیرا گاه فریب ثروت و تندرستى خویش را مى خورى و خیال مى کنى که براى همیشه زنده اى، گاه فریب عمر دراز و فرزندان و دوستان و یارانت را مى خورى، به این خیال که اینها موجب نجات تو هستند!)
🔹مال و ثروت، طول عمر و سلامت، همسر و فرزند، پست و مقام، مسئولیت و مقبولیت، منصب و قدرت، دوستان و مریدان، اعتبار و شهرت، اصل و نسب، علم و مدرک و ... همه آن حاشیه های زیبایی است که متن ناقص وجود ما را می پوشاند! و هیچکدام برای ما باقی نمی ماند و ما را در تنهایی قبر همراهی نمی کند و موجب نجات ما نخواهد بود! (وَ مَا أُوتِیتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَمَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ زِینَتُهَا وَ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقَى أَ فَلاَ تَعْقِلُونَ)
🔹گاهی انسان بواسطه داشته هایش، تصویری غیر واقعی از خود در ذهن میسازد! در واقع داشته های انسان، مانع شکل گیری تصویری صحیح از خود می گردد! و این تصویر ناصحیح، سبب عُجب و غرور و فریب او می شود.
🔹اگر واقعاً این داشته ها و حاشیه ها را کنار بگذاریم، نباید با این فراز از دعای تعقیب نماز عصر که به حقیقت وجودی ما اشاره دارد، به حال خود محزون و گریان باشیم؟
🔹وأَسْأَلُهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیَّ تَوْبَةَ عَبْدٍ ذَلِیلٍ خَاضِعٍ فَقِیرٍ بَائِسٍ مِسْکِینٍ مُسْتَکِینٍ مُسْتَجِیرٍ لا یَمْلِکُ لِنَفْسِهِ نَفْعَاً وَ لا ضَرّا وَ لا مَوْتاً وَ لا حَیَاةً وَ لا نُشُوراً (و از او میخواهم که توبه ام را بپذیرد، توبه بنده ی خوار، فروتن، فقیر، بینوا، پریشان، زمین گیر و پناهنده اى که سود و زیان و مرگ و زندگى و رستاخیز خویش را در اختیار ندارد.)
🔹همه ما خود را به ضمیمه چیزهایی در ذهن تصویر می کنیم که اگر حذف شوند، چیزی جز فقر و حقارت و ذلالت نمی ماند! به همین دلیل اغلب بخاطر آلایش و تزیین این داشته ها، از حقیقت نفس خود غافل هستیم! آن خودی که در ذهن داریم و یا در ذهن دیگران میسازیم و یا دیگران از ما تصور دارند، چقدر با حقیقت عاری از این افزودنیها و آرایش و آلایشها تطابق دارد؟
🔹و بزرگترین لطف خداوند به آدمی همین است که غبار غفلت و حجاب نعمت را از مقابل دیدگانش کنار زده و او را به عیوب نفسش آگاه سازد!
🔹إذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِعَبْدٍ خَیْراً ... بَصَّرَهُ بِعُیُوبِ نَفْسِهِ. (اگر خداوند خیر عبدی را بخواهد، او را به عیوب نفسش آگاه میسازد)
🔹و چه خوب است فریب دنیا و نفس را در جلوه نمایی وضعیت موجودمان نخوریم و قبل از آنکه در کمال غفلت، ما را به کمال انقطاع برسانند، خودمان با توجه به حقیقت وجودی خود و آگاهی به عیوب نفس، همه این تعلقات را با هبه ای از جانب خداوند، به کمال الانقطاع برسانیم (الهی هب لی کمال الانقطاع الیک)
🔹... و اعلَم أنَّکَ لن تَخرُجَ مِن ظُلُماتِ الغُرورِ و التَمَنِّی إلاّ بِصِدقِ الإنابَةِ إلَى الله تعالى ، و الإخباتِ لَهُ ، و مَعرِفَةِ عُیُوبِ أحوالِکَ.(بدان که از تاریکی هاى فریب و آرزو هرگز بیرون نروى مگر این که از سر صدق و راستى به پیشگاه خداوند متعال توبه برى و در برابرش فروتنى و زارى کنى و معایبى را که در تو هست بشناسی ...)
نصیحت خلق یا دعوت به خود؟!
🔹پناه بر خدا! گاهی دنیا و نفسمان چنان ما را می فریبد که متوجه عدم اخلاص و صداقت در رفتار و گفتارمان نمی شویم! حتی در عبادت و تحصیل علم و دعوت مردم به خدا و نصیحت مردم ... [و حتی در کانال زدن و بیان دقایق و حقایق، إلا ما رحم ربی!]
🔹امام صادق علیه السلام می فرماید : المَغرورُ فی الدنیا مِسکینٌ، و فی الآخِرَةِ مَغبونٌ ؛ لأنّهُ باعَ الأفضَلَ بالأدنى ، و لا تَعجَبْ من نفسِکَ ... و رُبّما اغتَرَرتَ بما تُرِی الخَلقَ مِن النَّدَمِ على تَقصیرِکَ فِی العِبادَةِ ، و لَعَلَّ الله َتعالى یَعلَمُ مِن قلبِکَ بخِلافِ ذلکَ ، و رُبَّما أقَمتَ نفسَکَ علَى العِبادَةِ مُتَکَلِّفا و اللهُ یُریدُ الإخلاصَ و رُبّما افتَخَرتَ بعِلمِکَ و نَسَبِکَ ، و أنتَ غافِلٌ عن مُضمَراتِ ما فی غَیبِ اللّه ِ، و رُبّما تَدعُو الله َ و أنتَ تَدعُو سِواهُ ، و رُبّما حَسِبتَ أنّکَ ناصِحٌ لِلخَلقِ و أنتَ تُرِیدُهُم لنفسِکَ أن یَمِیلُوا إلَیکَ ، و رُبّما ذَمَمتَ نفسَکَ ، و أنتَ تَمدَحُها علَى الحَقیقَةِ ، و اعلَم أنَّکَ لن تَخرُجَ مِن ظُلُماتِ الغُرورِ و التَمَنِّی إلاّ بِصِدقِ الإنابَةِ إلَى الله تعالى ، و الإخباتِ لَهُ ، و مَعرِفَةِ عُیُوبِ أحوالِکَ مِن حیثُ لا یوافِقُ العَقلَ و العِلمَ، و لا یَحتَمِلُهُ الدِّینُ و الشَّریعَةُ و سَنَنُ القُدوَةِ و أئمّةِ الهُدى...
🔹... گاهی نفست اینگونه تو را می فریبد که به مردم وانمود مى کنى از کوتاهى کردن در عبادت پشیمانى، حال آن که خداوند متعال مى داند که خلاف آن در دل تو مى گذرد. گاه با زحمت نفست را براى خودنمایى به عبادت وا مى دارى، در صورتى که خداوند خواستار اخلاص است، گاه باشد که به ظاهر خدا را بخوانى، اما در واقع دیگرى را مى خوانى. گاه به گمان خودت مردم را نصیحت و خیرخواهى مى کنى، اما در واقع غرض تو جلب توجه و متمایل کردن آنان به سوى خودت مى باشد. گاه نفس خویش را نکوهش مى کنى، حال آن که در حقیقت در پى ستایش آن هستى.
🔹بدان که از تاریکی هاى فریب و آرزو هرگز بیرون نروى مگر این که از سر صدق و راستى به پیشگاه خداوند متعال توبه برى و در برابرش فروتنى و زارى کنى و معایبى را که در تو هست و با عقل و علم سازگارى ندارند و دین و شریعت و روشها و معیارهاى پیامبر و ائمه هدى آنها را تحمل نمى کنند، بشناسى.
👈امام محمد باقر علیه السلام در روایتی تکان دهنده ! می فرمایند :
«مَنْ طَلَبَ الْعِلْمَ لِیُبَاهِیَ بِهِ الْعُلَمَاءَ أَوْ یُمَارِیَ بِهِ السُّفَهَاءَ أَوْ یَصْرِفَ بِهِ وُجُوهَ النَّاسِ إِلَیْهِ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ إِنَّ الرِّئَاسَةَ لَا تَصْلُحُ إِلَّا لِأَهْلِهَا»
🔹کسی که طلب علم نماید تا به علماء مباهات نماید (به علم خود بنازد و فخر فروشی و اظهار لحیه نماید!) یا با سفیهان بحث و جدال کند (تا بر آنها غلبه نماید) و یا خود را متوجه مردم سازد، جای خویش را در آتش جهنم بداند! بدرستیکه ریاست (برتری ومهتری) صلاحیت ندارد مگر برای اهل آن!
