طرح فرایند تربیتی حماسه (فتح)

ایجاد فضای تربیت، رشد و تعالی جوانان در فضای معنوی و عاشقانه حماسه و رشادت، جهاد و شهادت رزمندگان اسلام و انس با یاد و خاطره شهداء 

طلیعه؛

جهاد اکبر در فضای جهاد اصغر، بهترین رویکرد تربیتی جوانان؛

«مهمترین وظیفه آموزش و پرورش، برنامه‏ریزى جهت تربیت و بناى شخصیت و هویت این نسل است».

«درخشنده ترین و نفیس ترین نگین گرانبها یاد و خاطره شهیدان است. آنها جوانان و جوانمردان رشید و پاک سرشتی بودند که با آگاهی و درک والای خود موقعیت حساس کشور را تشخیص دادند و وظیفه ی بزرگ جهاد در راه خدا را مشتاقانه پذیرا شدند. هر ملتی که چنین دلاوران آگاه و شجاعی را در دامان خود پرورده باشد حق دارد به آنان ببالد و آنان را الگوی تربیت جوانان خود در همه دوران ها بداند».               مقام معظم رهبری

«محور اصلی تعریف هویت انسان و فلسفه خلقت انسان جهاد اکبر یعنی مبارزه با هوای نفس است ، مبارزه با هوای نفس محور همۀ تکالیف و دستورات دین است. اصلی‌ترین و تنها کار ما در طول زندگی، مبارزه با هوای نفس است، مبارزه با هوای نفس مانند نخ تسبیح، تمام معارف دینی و توصیه‌ها را به هم پیوند می‌دهد. جهاد در راه خدا، کار مهم و باعظمتی است و یکی از بالاترین آمال و آرزوی مجاهدان، شهادت در راه خداست اما پیامبر اکرم(ص) اوج اعمال خوب را که جهاد در راه خداست و در آن قله رفیعی به نام شهادت هم وجود دارد را «جهاد اصغر» نامیدند و جنگ کردن با تمایلات درونی را «جهاد اکبر» نام نهادند. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص‏ بَعَثَ بِسَرِیَّةٍ فَلَمَّا رَجَعُوا قَالَ: مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِیَ الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ. قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ص وَ مَا الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ؟ قَالَ جِهَادُ النَّفْسِ؛ [1] همان فضای خوش و زیبایی که در جهاد اصغر، قابل تجربه است، در جهاد اکبر و مبارزه با نفس هم وجود دارد ولی صفا و زیبایی در جهاد اکبر بسیار بزرگ‌تر و جذّاب‌تر از زیبایی‌های فضای جهاد اصغر است.‌‌ همان شب‌های نورانی و زیبایی که در زمان دفاع مقدس و جهاد اصغر رونق داشت را می‌توان در دوران جهاد اکبر تجربه کرد. در جهاد اکبر فضای معنوی فوق‌العاده‌ای را می‌توان تجربه کرد. انسان در جهاد اصغر با گذشتن از جان و مال متوجه میشد که خدا چقدر او را تحویل می‌گیرد، در جهاد اکبر هم وقتی که از هوای نفس می‌گذری، خدا بسیار بیشتر تو را تحویل می‌گیرد و نورانیت بیشتری نسبت به فضای جهاد اصغر به‌دست می‌آوری.  مشابهت دیگر جهاد اکبر و جهاد اصغر در حضور دشمن و خطری است که از جانب دشمن احساس می‌شود. در جهاد اصغر وقتی دشمن را حس می‌کنی و متوجّه خطری که از جانب او تو را تهدید می‌کند، می‌شوی، بیشتر به خدا پناه می‌بری و معنویت را تجربه می‌کنی. در جهاد اکبر هم باید دشمن را ببینی تا بتوانی مراقب خودت باشی و از خدا کمک بخواهی، هم جهاد اصغر و هم جهاد اکبر هر دو سخت هستند و جهاد در هر دو میدان به شجاعت نیاز دارد. البته شجاعتی که برای جهاد اکبر لازم است بیشتر از شجاعتی است که برای جهاد اصغر لازم است. ترس از دست دادن «لذّت»، ترس از دست دادن «آبرو»، ترس از دست دادن «فرصت» و ...، روی شجاعت تأثیر منفی می‌گذارد و این‌ها از دشواری‌های جهاد اکبر است.  حضرت امام (ره) می‌فرمودند بسیج مدرسۀ عشق است و بر علاقه و عشق و محبّت به خدا در دفاع مقدس و جهاد اصغر تأکید می‌کردند. این اهتمام به خدا و مهم شدن آخرت، در جهاد اکبر بیشتر است. کسی که در جهاد اصغر عاشق خدا می‌شد و گریه می‌کرد که خدایا من دوست دارم بیایم پیش تو، این احساس را در جهاد اکبر بیشتر خواهد داشت...»[2]

شکی نیست که فضای جبهه و جنگ و شهادت در هشت سال دفاع مقدس بهترین بسترها را برای تربیت، رشد و تعالی و سعادت نسلی از جوانان ایران زمین فراهم ساخت و اینان عاشقانه با گذشت از موهبات زندگی، زن و فرزند و اموال و ... راهی جبهه های نبرد علیه باطل گشتند و رشادتها و پیروزیها آفریدند... اکنون نیز بعد از گذشت بیش از دو دهه از دفاع مقدس، یاد و خاطره شهداء و فضای معنوی و عاشقانه حماسه و رشادت رزمندگان اسلام همچنان بهترین بستر برای تربیت، رشد وتعالی جوانان ایران زمین است و هرساله شاهد آن هستیم جوانان بسیاری با تشرف به این مناطق مقدس، هر چند با حضوری کوتاه مدت، متأثر از فضای معنوی و روحانی این مناطق و به برکت خون شهیدان و عنایت ایشان، دچار تحول روحی و معنوی شده و گرایش شدیدی نسبت به اخلاق و معنویت، معارف و ارزشها و احکام و عبادات در ایشان ایجاد می گردد و آنچه مهمتر است حفظ این حالات، معنویات و گرایشات ارزشمند در وجود ایشان است که در محیط آلوده زندگی، دستخوش تغییر و کاستی نگردد و همچنان این روح سرزنده و بیدار و فطرت پاک جوانان، موجبات رشد و تعالی و موفقیت و زندگی سعادتمندی را فراهم آورد.

بی تردید، آشنایی و انس با انسانهای وارسته ای که با دل کندن از دنیای مادی، عاشقانه به سوی وصل یار شتافتند و هنرمندانه با تمام قوا و تلاشهای بی نظیر خود حماسه ها آفریدند و صفات والای انسانی را نظیر غیرت، شجاعت، پاکی، اخلاص، ایثار، مردانگی و ... به کمال رساندند و بسیاری از آنان مشتاقانه به شیرینی وصل و دیدار معبود، شیرین کام گشتند، زمینه الگو پذیری، تقویت ایمان، رشد معنوی، تربیت دینی و موفقیت در زندگی را برای جوانان فراهم می سازد بنابراین می بایست این موهبت و فرصت بسیار گرانقدر را قدر دانست و به بهترین وجه از آن استفاده نمود.

همچنین شور و شوق جوانی و هیجان و انرژی فراوانی که در وجود او نهاده شده است می‌تواند به ‌عنوان یک پتانسیل عظیم در جهت رشد و ترقی وی مورد بهره‌برداری قرارگیرد و در عین حال در صورت عدم تعیین مسیر مشخص و جهت‌دهی به آن، احتمال انحراف از مسیرصحیح وجود دارد. سنین نزدیک بلوغ و عنفوان جوانی یک فرصت طلایی را برای او فراهم نموده است تا گامی بزرگ در مسیر تکامل بردارد و قطعاً جوان در این موقعیت نیاز به دستگیری و راهبری دارد تا در جهت صحیح قدم بردارد. فراهم نمودن شرایط محیطی برای جهت‌گیری صحیح و اصولی جوانان از وظایف سنگینی است که لازم است به آن توجه کافی شود. بی تردید فضای معنوی و انسان ساز دفاع مقدس، از این جهت نیز بهترین بستر برای جهت گیری شور و هیجان جوانی و استفاده بهینه از اوقات فراغت است که بسیار مورد تأکید مقام معظم رهبری نیز قرار گرفته است.

در این طرح تلاش می گردد، بستری مناسب برای زنده شدن یاد و خاطره شهیدان و حماسه ها و رشادت های ایشان و نیز الگوپذیری و تربیت و رشد و تکامل دانش آموزان، فراهم آید و در طول زندگی ایشان تداوم یابد.

هدف طرح

          ایجاد بسترهای تربیت، رشد وتعالی دانش آموزان در فضای معنوی حماسه و رشادت، جهاد و شهادت.

راهبردها

-    بهره برداری از فضای معنوی دفاع مقدس (از طریق ایجاد بسترهای حضور دانش آموزان در آن مناطق و آشنایی، انس و الگوپذیری آنان از قهرمانان عرصه حماسه و شهادت)،

-    ایجاد زمینه تربیت، تکامل و تعالی روحی و معنوی و نیز ارتقاء سطح بینش، بصیرت و معرفتی دانش آموزان (از طریق برقراری ارتباط وتعاملی سازنده، هدفمند و مستمر با فضای تربیتی دفاع مقدس)،

-    ایجاد زمینه های رشد و تقویت استعدادها و توانمندیهای دانش آموزان نخبه بسیجی (از طریق اجرای برنامه های مفید آموزشی، علمی و مهارتی با تمسک به موفقیتها و رشادتهای رزمندگان اسلام در فضای معنوی جهاد و شهادت)

-    جهت دهی به شور و هیجانات جوانی و پاسخگویی مناسب به نیازهای عاطفی و روحی جوانان (از طریق برنامه های پرشور فرهنگی در فضای معنوی دفاع مقدس)

رویکرد طرح

رویکرد کلان طرح «تربیتی» است، در واقع یک فرایند تربیتی بلند مدت در نظر گرفته شده است که بتواند به عنوان یک مأمن و پشتیبان تربیتی، دغدغه های تربیتی والدین و مدیران مدارس را نسبت به رشد و تکامل همه جانبه دانش آموزان پاسخ بگوید، همانطور که در تعریف «فرایند» گفته شده است «سلسله ای از فعالیتهای به هم پیوسته و مرتبط، با اهداف مشخص در یک سیستم» و نیز در تعریف «تربیت» گفته اند : «تلاش در جهت به کمال رساندن استعدادها (توانمندیهای بالقوه)»^[3]، فرایند تربیتی مورد نظر در این طرح با بهره گیری از یکی از مواهب بی نظیر خداوند در طول تاریخ، یعنی «دفاع مقدس»، از این فرصت طلائی در جهت اهداف طرح بهره می گیرد، در این فرایند تربیتی، دانش آموزان از طریق اجرای برنامه های مشخص و متنوعی در مدراس، ضمن آشنایی با فضای معنوی ، آرمانها و ارزشهای دفاع مقدس، تشویق به حضور در اردوی راهیان نور شده و در یک دوره تربیتی راهیان نور شرکت می نمایند، این دوره تربیتی در واقع نقطه عطف و مهمترین مرحله از این طرح می باشد که طبق تجربیات گذشته، غالباً دانش آموزان با عنایت و توجه شهیدان، دچار تحول عظیم روحی و معنوی شده و پیوندی عمیقی با شهیدان، آرمانها و ارزشهای آنان برقرار می کنند و به شدت مصمم به الگو گیری از آنان و ادامه راه و تمسک به روش و منش آنان می گردند و این فرصت بسیار گرانقدری برای رشد و تکامل دانش آموزان می باشد که بتوان تربیت روحی و معنوی، علمی و معرفتی و مهارتی آنان را در این فضای اثرگذار هدف و جهت بخشید و تسریع نمود.

مقومات فرایند تربیتی

مقومات این فرایند تربیتی عبارتند از :

-       توجه به ابعاد گوناگون وجودی انسان و اقتضائات جوانان:

o      روحی و معنوی (گرایشات و تمایلات)

o      علمی و معرفتی (دانش و بینش)

o      عملی و مهارتی (رفتار و عملکرد)

براساس ابعاد فوق، جدول نظام موضوعات برنامه های تربیتی تدوین می گردد.

-    پیوستگی، هماهنگی، پویایی و انعطاف : این فرایند تربیتی، یک دوره حساس جوانی را از سن 15 تا 20 سال را مورد توجه قرار داده است، و به مقتضای نیازمندیهای گوناگون جوانان در این سنین، پویایی و انعطاف را در برنامه های خود حفظ می نماید، همچنین لازم است برنامه های تربیتی در این دوره نسبتاً طولانی از هماهنگی کامل و پیوستگی برخوردار باشد تا نتیجه مطلوب حاصل گردد.

تداوم ارتباط

 از آنجا که پس از اردوهای راهیان نور، این حالات و احساسات و این روحیه معنوی و تحولات روحی ممکن است بخاطر محیط ناسالم زندگی دستخوش کاستی و زوال قرار گیرد، دوره تکمیلی این فرایند تربیتی که در واقع تداوم این ارتباط معنوی در مدارس است، اینگونه در نظر گرفته شده که دانش آموزان شرکت کننده در دوره تربیتی راهیان نور در 2 دسته «زائرین» و «خادمین» به عنوان مخاطبان اصلی این طرح، سازماندهی می شوند و برنامه های متنوع و هدفمندی در ارتباط با آنان اجراء خواهد شد.

مخاطبان طرح

1-    دانش آموزان مدارس (مخاطبان عام)،

2-   زائرین : دانش آموزان شرکت کننده در اردوی تربیتی راهیان نور، تحت عنوان زائرین، در برنامه های تداوم ارتباط مورد توجه قرار می گیرند.

3-   خادمین : آندسته از دانش آموزان «نخبه» که دارای ویژگیها، استعدادها و توانمندیهای خاصی هستند، ضمن شرکت در برنامه های راهیان نور به عنوان خادم، مورد توجه ویژه برنامه های تداوم ارتباط این طرح قرار خواهند گرفت.

ارکان طرح

1-    دفتر مرکزی طرح،

2-    گروههای حماسه در مدارس و شبکه ارتباطی دفتر مرکزی با آنان،

3-    کانون نخبگان بسیجی،

سیر فعالیتهای طرح

1-    تشکیل شبکه تداوم ارتباط و برنامه ریزی و هماهنگی فعالیتها و مدیریت شبکه (دفتر مرکزی)

2-    اجرای برنامه های فرهنگی قبل از اعزام در مدارس (گروههای حماسه)

3-    اعزام به مناطق ( گروههای حماسه با همکاری دفتر مرکزی)

4-    اجرای برنامه های فرهنگی تداوم ارتباط جهت دانش آموزان زائر (گروههای حماسه)

5-    اجرای برنامه های علمی فرهنگی و تداوم ارتباط با دانش آموزان نخبه (کانونهای نخبگان بسیجی)

توضیح اقدامات

1-    دفتر مرکزی :

o      تشکیل شبکه تداوم ارتباط :

§       تعیین و نصب مسئولین استانها،

§       تعیین و نصب مسئولین گروههای حماسه در مدارس،

§       تعیین و نصب مسئولین کانونهای نخبگان،

o      برنامه ریزی، هماهنگی و اجرای برنامه ها،

2-    گروههای حماسه در مدارس :

o      فعالیتهای قبل از اعزام راهیان نور :

§       اجرای برنامه های فرهنگی و فضاسازی مدارس و آماده سازی دانش آموزان جهت اعزام،

o      فعالیتهای حین اعزام در مناطق :

§    توجیه زائرین، خادمین و هماهنگی مسئولان اعزام و سرگروههای حماسه (جلسات و همایشها)،

o      فعالیتهای بعد از اعزام راهیان نور :

§        اجرای برنامه های تداوم ارتباط فرهنگی با دانش آموزان زائر،

3-    کانونهای نخبگان (تداوم ارتباط علمی و فرهنگی بعد از اعزام با زائرین نخبه):

o      اجرای برنامه های علمی، مهارتی و فرهنگی ،

دفتر مرکزی طرح

دفتر مرکزی طرح، مسئولیت برنامه ریزی کلان و اجرایی طرح، هماهنگی فعالیتها، مدیریت گروههای حماسه در مدارس،   مدیریت شبکه ارتباطی و نیز مدیریت کانونهای نخبگان بسیجی را برعهده دارد.

ساختار و ارکان دفتر مرکزی :

1-    شورای سیاستگذاری (برنامه ریزی کلان)،

2-    مدیرطرح،

3-    شورای مشورتی (اتاق فکر)،

4-    معاون برنامه ریزی (برنامه ریزی اجرائی)،

5-    معاون هماهنگی (مدیریت دفاتر حماسه و شبکه ارتباطی)،

6-    معاون پشتیبانی (مدیریت اعزام دانش آموزی)،

7-    معاون فرهنگی (مدیریت کانونهای نخبگان)،

توضیح وظایف ارکان دفتر مرکزی :

1-    شورای سیاستگذاری وظیفه تعیین خط مشی کلان و اندیشه راهبردی فرایند تربیتی طرح حاضر را بر عهده دارد،

2-   شورای مشورتی متشکل از تعدادی اشخاص صاحبنظر و با تجربه، در موضوعات مشخص با ارائه نظرات مشورتی در رشد، توسعه و ارتقاء سطح کیفی و کمی فرایند تربیتی طرح می کوشد،

3-    معاون برنامه ریزی، وظیفه برنامه ریزی خرد و اجرائی فرایند تربیتی طرح و تدوین برنامه و بودجه سالیانه را دارد.

4-   معاون هماهنگی با تعیین رابطین خود در استانها و نیز تعیین مسئولین گروههای حماسه در مدارس، شبکه ارتباطی را شکل داده و ضمن فعالیتهای گروههای حماسه و شبکه ارتباطی، بخشی از فرایند تربیتی طرح را مدیریت می نماید.

5-   معاون پشتبانی با برنامه ریزی، هماهنگی و اعزام دانش آموزان به مناطق جنگی و اجرای برنامه های متنوع فرهنگی، مهمترین بخش از فرایند تربیتی طرح را مدیریت می نماید.

6-   معاون فرهنگی نیز ضمن تشکیل کانونهای نخبگان، با برنامه ریزی، هماهنگی فعالیتها و برنامه های کانونها، بخش دیگری از فرایند تربیتی طرح را مدیریت می نمایند.

گروههای حماسه و شبکه ارتباطی

به منظور اجرای برنامه های فرهنگی در مدارس، گروههای حماسه تشکیل و با شرح وظایف و زمانبندی مشخص، فعالیت می نمایند، این گروهها که در ارتباط با دفتر مرکزی، شبکه ارتباطی فعالی را شکل می دهند، بخش مهمی از فرایند تربیتی طرح را سامان می دهند.

سه برهه از فعالیتهای گروههای حماسه :

1-    اجرای برنامه های فرهنگی و فضاسازی قبل از اعزام کاروانهای راهیان نور بصورت عمومی،

2-    هماهنگی و اعزام کاروانهای راهیان نور،

3-    اجرای برنامه های فرهنگی خاص و تداوم ارتباط با زائرین راهیان نور بعد از اعزام،

وظایف گروههای حماسه :

1-    فضاسازی و گسترش فرهنگ پایداری، جهاد و شهادت در مدارس،

2-    برگزاری مسابقات، نمایشگاههای پوستر و عکس، کتاب و نشریات و ... با موضوع دفاع مقدس،

3-    ثبت نام، توجیه و هماهنگی اعزام دانش آموزان با کاروانهای راهیان نور،

4-    شناسایی دانش آموزان مستعد و توانمند(نخبگان بسیجی) و معرفی به کانون نخبگان،

5-    زمینه حضور و ارتباط مبلغان فرهنگ پایداری و جهاد و شهادت با دانش آموزان،

6-    تشکیل حلقه های فعال دانش آموزی با هدف انجام سیر مطالعاتی و فعالیتهای فرهنگی تحت اشراف مربیان،

کانون نخبگان

به منظور بهره وری و بهر برداری از توان و استعداد دانش آموزان توانمند و مستعدی که با فرهنگ جهاد و شهادت آشنا شده و با آن فضای معنوی و اندیشه پایداری انس گرفته اند و در مسیر اخلاص و ایثار و حماسه و رشادت قدم نهاده و همانند رزمندگان، در پی اعتلا و رشد و پیشرفت کشور حاضر به بکارگیری تمام قوا و توان و استعداد خود هستند، کانون نخبگان بسیجیان شکل گرفته و با برنامه ریزی و اجرای برنامه های علمی گوناگون، با هدف شکوفایی استعدادها و ارتقاء سطح معرفت، دانش، مهارت و کارآمدی دانش آموزان بسیجی تلاش می کند.

بی تردید تعهد و تخصص دو ویژگی گرانقدری است و دانش آموزان متعهد و متخصص سرمایه گرانقدری برای کشور و جامعه محسوب می شوند، بهره برداری صحیح از این سرمایه نیازمند برنامه‌ریزی صحیح و جامعی است که بتواند ضمن حفظ روحیه و ارتباط معنوی ایشان ، زمینه را برای بروز استعدادها و به کارگیری تلاش و توان آنها فراهم آورد. شناسایی، جذب، سازماندهی، آموزش، حمایت و بکارگیری نخبگان جوان از وظایف این کانونها می باشد. دانش آموزان نخبه در این کانونها به مدت 4 سال تحت پوشش و حمایت می باشند و پس از آن تحت برنامه های بسیج دانشجویی مورد توجه قرار خواهند گرفت.

وظایف کانون نخبگان

1-    برنامه ریزی و اجرای برنامه هایی به منظور :

§    حفظ روحیه جهادی و معنوی، روحیه امید و تلاش، اندیشه مقاومت و پایداری و تلاشهای حماسه آفرین نخبگان بسیجی،

§       ارتقاء سطح اخلاق و معرفت، دانش و مهارت های دانش آموزان،

§       ایجاد بسترهای کارآمدی و ثمردهی تلاشها، نوآوریها و خلاقیتهای دانش آموزان نخبه،

2-    برگزاری دوره های تکمیلی و تخصصی،

3-    حمایت مادی و معنوی از طرحها، ایده ها و دستاوردهای نخبگان در حد توان،

4-    بهره گیری از توان نخبگان در توسعه و اجرای برنامه ها،

5-    ارتباط گیری با کارگاهها، آزمایشگاهها و دیگر مراکز علمی و استفاده از ظرفیتها و توانمندیهای آنان،

6-    حفظ، تداوم و افزایش ارتباط با نخبگان بسیجی در زمان دانشجویی و دوران پس از تحصیل،

7-    برگزاری نمایشگاهها و جشنواره های محصولات، آثار و دستاوردهای نخبگان بسیجی،

8-    هماهنگی و ایجاد زمینه حضور نخبگان در مسابقات ملی و بین المللی،

---

[1] کافی/5/12

[2] - حجت الاسلام پناهیان- سخنرانی شبهای مبارک رمضان سال 1392، مسجد امام صادق علیه السلام.

[3] تعریف تربیت : تربیت عبارت است از رفع موانع و ایجاد مقتضیات براى آنکه استعدادهاى انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود.[ مصطفى دلشاد تهرانى، سیرى در تربیت اسلامى، چاپ سوم موسسه نشر و تحقیقات ذکر، 1377 ش. ص 24.]  تعلیم و تربیت، عبارت است از فراهم آوردن زمینه ها و عوامل به فعلیت رساندن یاشکوفا ساختن شخص در جهت رشد و تکامل اختیاری او به سوی هدف های مطلوب وبر اساس برنامه ای سنجیده شده [فلسفه تعلیم و تربیت.دفتر همکارى حوزه و دانشگاه. ج 1، ص 341-366]  تربیت در لغت از ماده «رب و» به معنای ایجاد رشد و زیادت یا از ماده «ر ب ب» به معنای سوق دادن به سمت کمال است.

مقصود از تربیت در اینجا، اولاً به معنای فاعلی یعنی تربیت کردن و ثانیاً به مثابه فن و هنر تربیت (عملی) است مبتنی بر علم تربیت (نظری)،