مرکز بررسی و تحلیل اطلاعات و آمار حوزه ها
در زمان همکاری با یکی از مجموعه ها که در صدد مطالعات جهت تحقق سه هدف (اشراف، نظارت، مطالبه) نسبت به حوزه های علمیه بود ، متن اولیه ای تهیه شد که البته بعداً بصورت طرح تشکیل مرکز مدیریت فرایند تحول حوزه (فتح) کامل شد.
از آنجا که متصدی سه رویکرد مهم «اشراف، نظارت و مطالبه» از حوزه و نهادهای حوزوی، به نوعی «هدایت و راهبری» را به عهده می گیرد یا حداقل در هدایت و راهبری، نقش اساسی ایفاء می کند، لازم است، در تحقق سه فرایند اساسی بکوشد :
- تبیین وضعیت موجود
- ترسیم وضعیت مطلوب
- تهیه برنامه و نقشه راه دستیابی به وضعیت مطلوب
تحقق این سه مهم که فرایندی پیوسته و دائمی محسوب می شود، از اصول «برنامه ریزی» است و برنامه ریزی نیز به عنوان یکی از شئون مدیر و راهبر نقش اساسی در هدایت و راهبری دارد.
تبیین وضعیت موجود مستلزم دستیابی به «اطلاعات و آمار» دقیق از جریانات، مراکز، اشخاص، تولیدات و محصولات، عملکرد و برنامه ها و ... می باشد، بنابراین ایجاد و در اختیار گرفتن بانکهای غنی اطلاعاتی با بهره گیری از آخرین تلاشهای صورت گرفته، لازمه نظارت و کنترل بر وضعیت موجود است. همچنین روشن است اطلاعات و آمار، زمانی می توانند در تصمیم گیریها مؤثر و مفید واقع شوند که مورد «بررسی و تحلیل» قرار گرفته و به عنوان مواد خام در نظرات کارشناسان و صاحبنظران مورد ارزیابی قرار گیرند، بنابراین تحلیل و بررسی اطلاعات و آمار نیز لازمه دیگری برای نظارت و کنترل بر وضعیت موجود است.
ترسیم وضعیت مطلوب و تهیه برنامه و نقشه راه دستیابی به وضعیت مطلوب از مهمترین اصول برنامه ریزی است که در تحقق راهبری و هدایت، اقدامات و عملکردها را جهت دهی می کند، هرچند اخیراً به این اصول توجهات جدی شده است، اما بخاطر خلاءهای قابل توجه، ضرورت پرداختن این مجموعه به این فرایند مهم روشن می گردد.
ضرورت تشکیل :
- خلاء اطلاعات متمرکز از حوزه و جریانات حوزوی و تحصیل آمار:
با وجود تشکیل مراکز متعددی جهت جمع آوری اطلاعات حوزوی و ارائه آنها در قالب بانکهای اطلاعاتی، اولاً تمرکز اطلاعات و ثانیاً دسته بندی و طبقه بندی اطلاعات و ثالثاً جمع آوری اطلاعات در برخی محورهای مورد نیاز صورت نگرفته است و نیز روشن است که در اختیار بودن این اطلاعات بطور آنی و مستمر از ضروریات نظارت و اشراف کامل است.
- خلاء بررسی دقیق و تحلیل اطلاعات :
علیرغم تلاشهای بسیار در جمع آوری اطلاعات، متأسفانه هیچگونه بررسی و تحلیل مؤثری نسبت به آنها مشاهده نشده است بطوریکه صاحبنظران و کارشناسان با استفاده از آن اطلاعات و آمار یک پدیده، نظر و تحلیل خود را نسبت به کم و کیف آن پدیده، آسیب شناسی آن، نقاط قوت و ضعف، فرصت و تهدیدها، وضعیت گذشته و میزان پیشرفت، راهکارهای اصلاح و رشد و توسعه و ... ارائه دهند. بنابراین ضروری است به عنوان یک اقدام اساسی، مستمراً نسبت به اطلاعات موجود در هر موضوعی ، بررسیها و تحلیلهایی صورت بگیرد و حتی گاهی لازم است در یک موضوع چندین تحلیل از سوی چند کارشناس و صاحبنظر انجام شود، تحلیلها و کارشناسیها بر اساس اطلاعات و آمار دقیق، این مجموعه را دربرنامه ریزیهای خرد و کلان یاری می سازد.
- خلاء برنامه ریزی کلان و خرد در تحقق اهداف:
با وجود اقدامات بسیاری که در راستای برنامه ریزی های راهبردی و کاربردی در حوزه صورت گرفته است، متأسفانه هنوز سند قابل توجهی ارائه نشده است، روشن است که از ضروریات نظارت و اشراف به منظور تحقق هدایت و راهبری دقیق حوزه ، لازم است هر گونه اقدامی مبتنی بر اسناد راهبردی و برنامه ریزیهای خرد و کلان صورت گیرد، بنابراین تلاش جهت تهیه این اسناد از ضروریات غیر قابل انکار است، ممکن است این تلاشها در ساختار و سازوکار درونی حوزه در حال انجام باشد، این مجموعه می تواند با بهره گیری از آخرین تلاشها و اقدامات، با همراهی متصدیان آن گامهای جدی تری بردارد.
وظایف مجموعه :
با توجه به خلاءهای موجود و ضرورتهای مغفول، آنچه مورد نیاز است، عبارت است از «توصیف، تحلیل، توصیه» ، توصیف وضعیت موجود و تحلیل اطلاعات و ارائه توصیه های راهبردی و کاربردی به منظور تحقق آرمانها، اهداف و رسالت حوزه ها. بنابراین وظایف مجموعه مورد نظر عبارت است از :
1- جمع آوری و دسته بندی اطلاعات و تحصیل آمار (بانکهای اطلاعاتی)،
2- تحلیل و بررسی کارشناسی اطلاعات و آمار،
3- برنامه ریزی راهبردی و کاربردی،
توضیح وظایف :
1- جمع آوری اطلاعات و تحصیل آمار:
تهیه و تولید اطلاعات لازم در محدوده حوزه و نهادهای حوزوی ، از جریانهای علمی و فرهنگی موجود با شاخصه های اثرگذاری و کارآمدی، شامل :
§ شخصیتها
§ مراکز
§ آثار و محصولات (مکتوب، رسانه ای و ...)
§ برنامه ها (اهداف و چشم اندازها، فعالیتها و عملکرد)
§ ...
2- تحلیل و بررسی اطلاعات و آمار:
اطلاعات خام، نیاز به طی مراحلی و فرایندی دارند تا قابلیت استفاده و مصرف در تصمیم سازیها پیدا نمایند، این فرایند از طریق تحلیل و بررسی اطلاعات (جمع بندی و نتیجه گیری) محقق می گردد.
3- برنامه ریزی :
اساساً هدف و مقصود از برنامه ریزی، رسیدن از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب است، در فرایند برنامه ریزی :
- اولاً با استفاده از بانکهای اطلاعاتی و فرایند تحلیل و بررسی، وضعیت موجود تبیین می گردد،
- ثانیاً با استناد به منابع مورد نیاز (مبانی علمی و دینی، بیانات رهبری و بزرگان و ...) وضعیت مطلوب (اهداف و چشم انداز) ترسیم می گردد،
- ثالثاً با استفاده از نظر کارشناسان ومتخصصان و صاحبنظران و نیز با بهره گیری از اصول و روشهای برنامه ریزی، مسیر رسیدن از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب (نقشه راه) تهیه می گردد.
نقشه راه، مسیر رسیدن به اهداف و چشم اندازهای مورد نظری است که در محدوده حوزه علمیه و نهادهای حوزوی تعریف می شوند، در واقع بایسته هایی که متوجه برنامه و فعالیت های گوناگون حوزه و نهادهای حوزوی است ، به عنوان محصول ارزشمند برنامه ریزی، در قالب برنامه (راهبردی، کاربردی و عملیاتی)، قابلیت اجراء توسط مدیران حوزوی و نیز پیگیری توسط مرجعی ذی صلاح را خواهد داشت .
در واقع در مرحله آخر برنامه ریزی و در قالب نقشه راه، جایگاه و نقش هر بخش مؤثری از حوزه و نهادهای حوزوی تعریف شده و با لحاظ چرخه فعالیت و ارتباط و تعامل بین آنها در زمانبندی مناسب، برنامه های راهبردی و کاربردی آنها (در جهت رسیدن به اهداف و چشم انداز) مشخص و ارائه می گردد که این برنامه قابلیت اجراء و در صورت نیاز پیگیری را خواهد داشت.
