آثار و فواید تفکر چیست ؟
در چه چیزی باید تفکر کرد ؟ (موضوعات تفکر)
در چه چیزی نباید تفکر کرد؟
بررسی تفکر در آیات و روایات ...
تفکر
قرآن
- إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ، لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ* الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ، وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا، سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ*
- وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ، جَمِیعاً مِنْهُ، إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ*
- هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً، لَکُمْ مِنْهُ شَرابٌ وَ مِنْهُ شَجَرٌ فِیهِ تُسِیمُونَ* یُنْبِتُ لَکُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّیْتُونَ وَ النَّخِیلَ وَ الْأَعْنابَ وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ، إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ*
- ذلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا، فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ*
- جلسه تفکر: آیةالله مرندی: آیةالله قاضی شب‌های رمضان با شاگردان خود جلسه‌ای داشتند که حدود 3 ساعت طول می‌کشید، ابتدایت مجلس مرحوم قاضی می‌فرمود: «خودبین نباشیم خدابین باشیم» پس از این جمله سرها پایین بود و تا پایان جلسه هم در سکوت و تفکر بودند.
- استاد علی احمد: علامه طباطبائی: «من در شبانه‌روز، 6 ساعت را صرف خوردن و خوابیدن و عبادت می‌کنم و 18 ساعت هم مشغول تفکّر هستمن و عجیب اینکه ادامه می‌داد: «گاهی هنگام تفکر خوابم می‌برد. وقتی بیدار می‌شوم، افکارم را از آن جا که مانده بود ادامه می‌دهم حتی در خواب هم فکرم مشغول بود!»
- مهندس سید عبدالباقی (فرزند علامه طباطبایی): هرگاه خدمت پدر می‌رسیدم، ایشان را در حال تفکّر می‌یافتم و تقریباً هیچگاه ایشان را در حال مطالعه ندیدم مگر در حد جستجو در کتاب‌های منبع و مرجع و تاریخی و...[1]
- امام صادق(ع): امام علی(ع): کافی/34
التّفکرُ حیاةُ قلب البصیر، کما یَمشی الماشی فی ظلمات بالنّور بحُسنِ التّخلّصِ (به نیکی نجات یابد) و قِلَّةِ التّربُّصِ (درنگش اندک باشد)
عبادت و تفکّر
امام صادق(ع): کافی/67
ألا لا خیرَ فی علم لیس فیه تفهَُمٌ...
ألا لا خیر فی عبادةٍ لیس فیها تفکُّرٌ
پیامبر: لا عبادة مثلَ التفکُّر.
امام علی(ع): التفکر فی ملکوت السماوات والأرض عبادة المخلصین.
ـ وفی الأرض آیات للمتقین افلا تفکّرون.
ـ أولم یتفکّروا فی انفسهم (روم/8)
امام صادق(ع): کان اکثر عباده أبی‌ذر رحمةالله علیه التفکر والإعتبار.
امام علی(ع): صیام القلب عن الفکر فی الآثام افضل من صیام البطن عن الطعام.
قال النبی: علاقه الخاشع اربعة: مراقبة الله فی اسر و علانیه، رکوب الجمیل، التفکر لیوم القیامة و المناجاة الله.
امام علی(ع): الفکر نُزهة المتّقین (سرگرمی)
امام صادق(ع): قال رسول الله(ص): تفکر ساعةٍ خیرٌ من قیام لیلةٍ.
النبی ص: فکرة ساعة خیر من عبادة سنة. اندیشه یک ساعت بهتر از عبادت یک سال است.
قلت: کیف یتفکّر، قال: یمر بالدُّر الخَرِبَةِ (خانه‌های ویران)
فیقول: أین بافوک؟ أین ماکنوک؟ مالک لا تتکلّمین؟
امام صادق(ع): طلبتُ نور القلب فَوَجَدْتُهُ فی التفکّر و للبُکاءِ.
قال النبی: إن التفکر حیاة قلب البصیر.
امام علی(ع): الفکر یُفید الحکمةَ.
ـ ابوعبدالله: افضل العبادةِ ادمان (تداوم) التفکر فی الله و فی قدرته.
ـ امام علی(ع): التفکر فی آلاءِ الله (نعمت‌ها) نعم العبادة.
ـ امام علی(ع): ابن آدم، إن التفکر یدعوا الی البرّ و للعمل به.
ـ امام علی(ع): فکرُک یهدیک الی الرشاد و یحدوک (وادار می‌کند) علی اصلاح المعاد.
ـ ابوجعفر(ع): ایاکم و للتفکر فی الله ولکن اذا اردتم أن تنظروا الی عظمة فانظرو الی عظیم خلقهٍ.
ـ قال الصادق ایاکمُ التفکر فی الله بأن التفکر فی الله لا یزید إلایهاً.
ـ امام علی(ع): من کَثر فکرُهُ فی اللّذات غلبت علیه. (سرگردانی)
ـ امام علی(ع): من کثر فکرُهُ فی المعاصی دَعَقْهُ الیها.
ـ امام علی(ع): للفکر فی العواقب یؤمن مکروه/ النوائب. (گرفتاری‌ها)
ـ امام علی(ع): او فکروا فی عظیم العَدرة و جسیم النعمة (فراوانی) لرجعوا الی الطریق و خافوا عذاب الحریق.
ـ امام علی(ع): من اکثر الفکرُ فیها تعلّم اَتقن علمُهُ و فَهِمَ ما لَمْ یکُن یفهَم.
ـ قال النبی: افضل التفکر ذکرُ المَوْت.
ـ قال النبی: یا أباذر، اذا اِتّبعتَ الجنازَةَ فَلیکُن علمُکَ فیها التفکر وَ الخشوعَ.
ـ امام رضا(ع): لیس العبادة کثرة الصوم و الصّلاة انما العبادة التفکر فی امر الله.
ـ امام علی(ع): الفکر ترهة المتقین (سرگرمی)
-الامام الکاظم «ع»: لکلّ شیء دلیل، و دلیل العاقل التفکّر، و دلیل التفکّر الصّمت.
الامام الصادق «ع»: کان امیر المؤمنین «ع» یقول: «التفکّر حیاة قلب البصیر»
آثار تفکر
- یافتن طریق: امام علی(ع): لو فکروا فی عظیم القدرة و جسیم النعمة لرجعوا الی الطریق و خافو عذاب الحریق.
- نور قلب: امام صادق(ع): طلب نور القلب فوجدته فی التفکر والبکاء.
- حیات قلب: قال النبی(ص): ان التفکر حیاة قلب البصیر.
- حکمت: امام علی(ع): الفکر یفید الحکمة.
- بصیرت و عبرت: الامام علی (ع): تفکّرک یفیدک الإستبصار، و یکسبک الإعتبار، من تفکّر أبصر
- دعوت به خوبی‌ها و عمل به آن: امام علی(ع): یابن آدم، ان التفکر یدعوا الی البرّ و العمل به.
- واداشتن به رشد و اصلاح معاد: امام علی(ع): فکرک یهدیک الی الرشاد و یحدوک علی اصلاح للمعاد.
- ممانعت از گرفتاری در عاقبت کارها: امام علی(ع): الفکر فی العواقب یؤمن مکروهة النواعب.
- فهمیدن و محکم شدن علم: امام علی(ع): من اکثر الفکر فیما تعلّم أتقن علمُهُ و فَهمَ ما لم یکن یفهم.
- محبّت خدا: امام صادق(ع): خردمندان از راه اندیشه و فکر به محبت خدا رسیده‌اند. میزان الحکمه
موضوع تفکر
1ـ ملکوت آسمان و زمین: امام علی(ع): التفکر فی ملکوت السماوات و الأرض عبادة المخصلین.
2ـ نشانه‌های موجود دار زمین: و فی الأرض آیات للمتقین افلا تفکّرون.
3ـ انسان: اولم یتفکروا فی انفسهم. (روم/8)
4ـ قیامت: قال النبی(ص): علاقه الخاشع اربعة، راقبة الله فی السر و علانیه، رکوب الجمیل، للتفکر لیوم القیامة، المناجاة لله.
5ـ قدرت خداوند: ابوعبدالله(ع): افضل العبادة ادمان التفکر فی الله و فی قدرته.
6ـ نعمات خداوند: امام علی(ع): التفکر فی آلاء الله نعم العبادة.
7ـ مرگ: الخاص لفضل التفکر ذکر الموت ـ یا اباذر اذا اتبعت الخبازة. فلیکن عملک فیها التفکره الخشوعَ.
امام صادق(ع): ... کیف یتفکر...
موضوع عدم تفکر (منع در تفکر)
1ـ گناه: امام علی(ع): صیام القلب عن الفکر فی الآثام افضل من صیام البطن عن الطعام.
امام علی(ع): من کثر فکرُهُ فی للمعاصی دعَتْهُ إلیها.
2ـ لذّات: امام علی(ع): من کثر فکره فی اللذات غلبت علیه.
3ـ ذات خداوند: ابوجعفر(ع): ایاکم والتفکر فی الله ولکن اذا اردتم أن تنظروا الی عظمه فانظروا الی عظیم خلقهٍ.
از نشانه‌های مؤمن: یاد مرگ و آخرت حداقل یک بار در روز
دیگر احادیث در مورد تفکر :
امام على علیه السلام : فَضلُ فِکرٍ و تَفَهُّمٍ أنجَعُ مِن فَضلِ تَکرارٍ و دِراسَةٍ؛
بسیار اندیشیدن و فهمیدن، سودمندتر است از تکرار بسیار و درس گرفتن.
غررالحکم و دررالکلم ح ۶۵۶۴ / آینه یادها، ص 111
حدیث (1) لقمان حکیم علیهالسلام :
یَا بُنَىَّ اِذَا امتَلأََتِ المَعِدَةُ نَامَتِ الفِکرَةُ وَ خَرِسَتِ الحِکمَةُ وَ قَعَدَتِ الاَعضَاءُ عَنِ العِبادَةِ؛
فرزندم هرگاه شکم پر شود، فکر به خواب مىرود و حکمت، از کار مىافتد و اعضاى بدن از عبادت باز مىمانند.
مجموعه ورام، ج 1، ص 102
حدیث (2) امام حسین علیه السلام :
مَن أَحجَمَ عَنِ الرَّىِ وَعَیِیَت بِهِ الحِیَلُ کانَ الرِّفقَ مِفتاحُهُ؛
هر کس فکرش به جایى نرسد و راه تدبیر بر او بسته شود، کلیدش مداراست.
بحارالأنوار، ج75، ص128
حدیث (3) امام حسن عسکری علیه السلام:
لَیسَتِ العِبادَةُ کَثرَةَ الصیّامِ وَ الصَّلوةِ وَ انَّما العِبادَةُ کَثرَةُ التَّفَکُّر فی أمر اللهِ؛
عبادت کردن به زیادی روزه و نماز نیست، بلکه (حقیقت) عبادت، زیاد در کار خدا اندیشیدن است.
تحف العقول، ص442
حدیث (4) امام علی علیه السلام:
العِلمُ وَراثَهٌ کَریمَهٌ ، وَ الادابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَهٌ ، وَ الفِکرُ مِرآهٌ صافِیَهٌ؛
علم میراث گرانبهائی است و ادب لباس فاخر و زینتی است و فکر آئینه ای است صاف.
نهج البلاغه،ص469
حدیث (5) پیامبر صلىاللهعلیهوآله :
اَوصانى رَبّى بِسَبعٍ: اَوصانى بِالاِْخلاصِ فِى السِّرِّ وَ الْعَلانیَةِ وَ اَن اَعْفُوَ عَمَّن ظَلَمَنى و اُعْطىَ مَن حَرَمَنى و اَصِلَ مَنْ قَطَعَنى و اَن یَکونَ صَمْتى فِکْرا وَ نَظَرى عِبَرا؛
پروردگارم هفت چیز را به من سفارش فرمود: اخلاص در نهان و آشکار، گذشت از کسى که به من ظلم نموده، بخشش به کسى که مرا محروم کرده، رابطه با کسى که با من قطع رابطه کرده، و سکوتم همراه با تفکّر و نگاهم براى عبرت باشد.
کنزالفوائد،ج2،ص11
حدیث (6) امام صادق (ع):
اَفضَلُ العِبادةُ اِدمانُ التَّفکُّرفی اللهِ و فی قُدرَتهِ؛
برترین عبادت مداومت نمودن بر تفکر درباره خداوند و قدرت اوست.
الکافی،ج2،ص55
حدیث (7) امام صادق (ع):
فِکرَةُ ساعَةٍ خَیرٌ مِن عِبادَةِ اَلفِ سَنَةٍ؛
یک ساعت اندیشیدن در خیر و صلاح از هزار سال عبادت بهتر است.
مصباح الشریعه،ص114
الامام علی «ع»: الفکر مرآة صافیة.
الامام علی «ع»: فکر المرء مرآة تریه حسن عمله من قبحه.
الامام علی «ع»: فکرک یهدیک الى الرّشاد (راه راست)، و یحدوک (بر می انگیزد) على إصلاح المعاد.
الامام الصادق «ع»: قال أمیر المؤمنین «ع»: [إنّ] التفکّر یدعو إلى البرّ و العمل به.
الامام علی «ع»: طول الفکر یحمد العواقب (پایان کار را پسندیده می سازد)، و یستدرک (جلوگیری می کند) فساد الأمور.
الامام علی «ع»: من فکّر قبل العمل، کثر صوابه (استواری)
الامام علی «ع»: من أسهر عین فکرته، بلغ کنه همّته. آنکه چشم اندیشه خود را بیدار نگاه دارد، به منتهاى خواسته خویش برسد.
الامام علی «ع»: لا عبادة کالتفکّر فی صنعة اللَّه عزّ و جلّ.
النبی «ص»: یا أبا ذرّ! رکعتان مقتصدتان فی [ال] تفکّر، خیر من قیام لیلة و القلب ساه.
دو رکعت کوتاه که با تفکر (و توجه) گزارده شود بهتر از بر پا ایستادن یک شب است در حالى که قلب غافل باشد.
عن رسول اللَّه «ص»: «رکعتان خفیفتان فی [ال] تّفکّر، خیر من قیام لیلة»
الامام الصادق «ع»: کان أکثر عبادة ابی ذرّ- رحمة اللَّه علیه- التفکّر و الاعتبار. و فی خبر ابی ذر،
قال رسول اللَّه «ص»: «على العاقل أن یکون له ثلاث ساعات: ساعة یناجی فیها ربّه عزّ و جلّ، و ساعة یحاسب فیها نفسه، و ساعة یتفکّر فیما صنع اللَّه عزّ و جلّ إلیه، و ساعة یخلو فیها بحظّ نفسه من الحلال».
الامام علی «ع»- فی وصیّته للحسین: ای بنیّ! الفکرة تورث نورا، و الغفلة ظلمة .
اندیشیدن (و دل را بیدار داشتن) نور پدید مىآورد، و غفلتورزیدن (و دل را در خواب و بیخبرى گذاشتن) ظلمت.
الامام علی «ع»: لا علم کالتّفکّر.
الامام علی «ع»: فضل فکر و تفهّم، انجع من فضل تکرار و دراسة.
حاصل فکر کردن (خود انسان) و دریافتن مطلب، بیشتر است از حاصل درس و تکرار کردن (بدون اندیشه).
