بررسی پایان نامه های فقهی
بر اساس الگوی جدید طبقه بندی ابواب فقهی
پایان نامه ها یکی از اقسام مهم پژوهش محسوب شده و جایگاه ویژه ای در تولیدات علمی دارند، بررسی وضعیت پژوهش در موضوع «فقه» ما را ناگزیر به بررسی وضعیت آماری پایان نامه های فقهی وادار می سازد، در این نوشته حدود 660 موضوع از آخرین پایان نامه های فقهی سطح سه و چهار حوزه علمیه تا ابتدای سال 1390 مورد دسته بندی و بررسی آماری قرار گرفته اند که در جداول ذیل آمده است.
دریافت فایل word
در این جداول، موضوع فقه به دو دسته فلسفه فقه و مسائل فقه تقسیم شده است ، فلسفه فقه شامل منابع فقهی، روش فقهی، تاریخ فقه و فقهاء و قواعد فقهی می باشد و مسائل فقهی نیز به دو دسته کلی مسائل فردی و اجتماعی تقسیم شده است، هر کدام از این دو دسته بر اساس تقسیمات سه گانه روح، عقل، و عین (روح حوزه اخلاق و معنویت، عقل حوزه علم و اعتقاد، عین حوزه رفتار وعمل) به سه دسته فرعی تر تقسیم شده اند که البته معادل تقسیم بندی رایج « اخلاق، اعتقادات و احکام» است و متناظر آن در مسائل اجتماعی «سیاست، فرهنگ و اقتصاد» می باشد، همین معیار سه گانه با اندکی تسامح در تقسیمات بعدی و فرعی تر لحاظ شده است.
بر اساس این روش تقسیم، دسته بندی حاصل شده، تمامی ابواب فقهی را پوشش می دهد و در نتیجه در مقابله با موضوعات پایان نامه ها مشخص می گردد که کدام ابواب فقهی چه میزان پژوهش را به خود اختصاص داده است و در کدام یک از ابواب، کمتر پژوهش صورت گرفته یا اصلا صورت نگرفته است.
- مسائل فردی فقهی:
o آداب :
§ اخلاقی
§ اعتقادی
§ زندگی (تولد، رشد و بلوغ، عبادات، ازدواج، خانواده، کسب، موت)
o معارف
o معیشت (معاملات، اموال، حقوق)
- مسائل اجتماعی فقهی:
o سیاست (حکومت، قضا، نظامی و انتظامی، مجلس، دولت، جامعه)
o فرهنگ (هنر، علم)
o اقتصاد و صنعت (سرمایه گذاری و بورس، بانک، تجارت، بیمه و ...) مهدی عبدالهی، آبان 90
جدول شماره 1 (آمار فلسفه فقه)
|
|
عنوان |
درصد پایان نامه |
درصد کتب |
درصد مجلات |
|
فلسفه فقه |
مبانی |
-- |
|
|
|
منابع |
1.6% |
|
|
|
|
روش |
2.72% |
|
|
|
|
تاریخ |
2.57% |
|
|
|
|
قواعد |
1.21% |
|
|
|
|
موضوع |
0.6% |
|
|
جدول شماره 2 (پایان نامه های فلسفه فقه)
جدول شماره 3 (آمار مسائل فقهی)
به دلیل محدودیتهای خدمات این وبلاگ، امکان درج بقیه جداول نبود، لطفا جداول بعدی را از فایل کامل این تحقیق مطالع کنید : 
دریافت
ملاحظات :
الف ) بررسی موضوعات پایان نامه ها:
- تنوع پایان نامه ها در موضوعات فقهی با توجه به تقسیم بندی سنتی ابواب فقهی، در وضعیت مناسبی به نظر می رسد.
- در عرصه مسائل مستحدثه و ابواب جدید فقهی، هرچند موضوعاتی میان پایان نامه ها به چشم می خورد ولی به نظر می رسد از رونق کافی برخوردار نیست.
- در عرصه مسائل اجتماعی، در بعد سیاست، موضوعات مورد نیاز نظام اسلامی مانند حکومت، دولت، قضاوت، امنیت و... مورد توجه قرار گرفته است ولی با توجه به ضرورتها و نیازمندیهای فراوان جامعه، نوآوری و تنوع بیشتری مورد انتظار می باشد. شاید حساسیت های موجود و نیز عدم رویکرد مثبت اساتید راهنما و مشاور یکی از اسباب کندی رشد کیفی و کمی این موضوعات است.
- فراوانی برخی عناوین و موضوعات پایان نامه ها نشان دهنده آن است که مباحث جاری فقه و اصول مانند طهارت، عبادات، معاملات و ... به دلیل آشنایی ذهنی و منابع فراوان بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، هرچند در میان عناوین پایان نامه ها، برخی موضوعات مانند مسائل زنان و حقوق زن از سطح پایین تری برخوردارند.
ب) بررسی کیفی و محتوایی پایان نامه ها:
یکی از برکات و خروجی های قابل توجه حوزه علمیه قم، علماء، فضلاء و طلابی هستند که با ارتقاء سطح علمی خود، در عرصه تبیین و تولید علم می کوشند بنابراین یکی از خروجی های علمی قابل توجه ایشان نیز رساله ها و پژوهشها می باشد، این فرایند علمی، در دو بخش عمده حوزه مورد پردازش قرار می گیرد که عبارتند از نظام آموزشی و نظام پژوهشی و برخی عوامل مهم تأثیر گذار در این دو نظام عبارتند از :
o اساتید و روش تدریس،
o محتوای آموزشی و موضوعات مورد نیاز،
o مهارتها و روش تحقیق،
o استاد راهنما و مشاور و روشهای انتقال علم و تجربه،
با نگاهی به کیفیت و کمیت پایان نامه ها و بررسی عوامل فوق به نظر می رسد:
- ضعف محتوایی : بر اساس نظر کارشناسان، اکثر پایان نامه ها از ضعف کیفی قابل توجهی برخوردار هستند، این ضعف کیفی و محتوایی، بویژه در سطوح بالا، موجب تضعیف سطح علمی حوزه در میان سایر مجامع علمی خواهد شد، که باید در این جهت تمهیدی اندیشید.
- ضعف نگارشی : ضعف عمومی نگارش در پایان نامه های حوزوی نشان دهنده عدم اهتمام نظام آموزشی حوزه به ادبیات ، روش نگارش و تحقیق در برنامه های آموزشی طلاب است.
- ضعف روشی : با توجه به سطح مطلوب اساتید راهنما و مشاور که اغلب از علماء و فضلای صاحب نام حوزه می باشند، ضعف محتوایی پایان نامه ها نشانه عدم ارتباط علمی آنان با نویسندگان و نیز عدم راهنمایی و مشاوره دقیق و صحیح می باشد.
ب) پیشنهادات جهت ارتقاء پایان نامه ها :
- با توجه به ضرورت طراحی ساختار و نظام هماهنگی تحقیقات و هدفمندی موضوعات، لازم است سندی علمی مبتنی بر نقشه راه علمی حوزه، تهیه شود و بر اساس آن موضوعات تحقیق و پژوهش و پایان نامه ها، جهت دار و اولویت دار انتخاب شوند. همچنین از آنجا که موضوعات و محتوای رساله های علمی و پایان نامه ها، مسأله محور وبرخاسته از نیازهای عینی مردم و جامعه و نظام اسلامی نمی باشد و عمدتاً بر اساس فضای فکری محدودی به طلاب تحمیل می گردند، لازم است بصورت قاعده مند، نیازسنجی و مسأله شناسی در سیستم و نظام پژوهش حوزه به عنوان یک مسئولیت دائمی و مستمر مورد توجه قرار گیرد و نیز تناسب موضوع رساله با دغدغه های عینی و توانمندیها و قابلیت های طلاب در نظر گرفته شود.
- با توجه به ضعف روشی اساتید راهنما و مشاوره علیرغم سطح علمی مطلوب ایشان ، لازم است دوره های آموزش راهنما و مشاوره پایان نامه طراحی و اجراء شود.
- در راستای ضرورت پژوهش محور شدن نظام آموزشی حوزه، شایسته است تدابیر لازم در روش تدریس اساتید سطوح اول و دوم و عالی حوزه صورت گرفته و بصورت نظام مند و قاعده مند، تکالیف پژوهشی و تحقیقی مناسبی بر عهده طلاب قرار گیرد.
- با توجه به خلاء آموزشی در موضوعاتی نظیر روش تحقیق، مهارت نگارش و ادبیات، به خصوص در سطوح عالی که طلاب با مباحث فقهی و اصولی و دیگر موضوعات معرفتی و علمی، به نحو خاصی تعامل علمی پیدا می کنند، لازم است جهت توانمند سازی طلاب در عرصه پژوهش، چنین موضوعات آموزشی نیز در نظر گرفته شود.
- با توجه به اینکه تحقیق و نگارشهای علمی در ارتقاء درجات مادی و معنوی حوزویان نقش بسزایی ایفاء نمی کنند و یک محقق و پژوهشگر در مقایسه با تخصصهای دیگر از جایگاه بایسته و شایسته ای برخوردار نمی باشند، لازم است در این جهت فرهنگسازی شود و تحقیق و پژوهش، به عنوان یک ارزش جهت ارتقاء زمینه های مادی و معنوی در حوزه مورد توجه قرار گیرد.
- در راستای حمایت و توسعه نوآوریهای فقهی، لازم است گروهی از نخبگان جهت بررسی، مطالعه و استخراج نظریه های بدیع و نو از میان پایان نامه های حوزه ای، و اطلاع رسانی مناسب و حمایت مادی ومعنوی تشکیل شود.
- جهت ارتقای کیفی و محتوایی پایان نامه ها، راهکارهای ذیل به نظر می رسد :
o ایجاد نظام واره نقد و ارزیابی : نقد و ارزیابی یکی از روشهای تقویت و ارتقای کیفی آثار علمی در مجامع مختلف است، لذا بایسته است، نسبت به برگزاری نشست های نقد و ارزیابی پایان نامه های برجسته ، با موضوعات مبتلابه و کارآمد، برنامه ریزی و اقدام شود.
o اطلاع رسانی : راه اندازی مجله ای جهت انتشار مقالات، پژوهشها و چکیده پایان نامه ها به صورت نمایه ای و نظام مند، علاوه بر آنکه به کارآمدی و به کارگیری تولیدات علمی کمک می کند، عرصه نقد و ارزیابی را فراهم آورده و بهره برداری علمی در پژوهشهای بعدی را سهولت می بخشد.
o معرفی شخصیت محققان برجسته، دارای پایان نامه های موفق در برنامه های صداوسیما (بویژه شبکه 4)
o برگزاری جلسات قدردانی و تشویق پایان نامه های برتر حوزه و معرفی آنها به جامعه علمی،
o ثبت پایان نامه های حوزه در نشریات علمی کشور ،
o پشتیبانی مادی و معنوی و اقدام جهت نشر،
o قاعده مند کردن نظام ارزشگذاری پایان نامه ها مطابق با معیارها و ملاکهای جامع،
