سنتهای الهی در قرآن

سنتهای الهی و تاریخی در قرآن

نوشتاری برگرفته از کتاب جامعه و تاریخ - آیت الله مصباح یزدی

یکی از اهداف قرآن تقویت بینش و گرایشهای الهی و توحیدی(توحید افعالی) است بنابراین پدیده های مادی و انفعالات و کنشهاو واکنشهای طبیعی به خدا نسبت داده  شده است. مثلا خداوند سرکوبی و درهم شکستن یک قوم را اگر چه توسط قومی دیگر صورت گرفته، به خود نسبت داده است. بنابر این نسبت قوانین اجتماعی به خداوند که در واقع سنتهای الهی در تاریخ محسوب می شوند، بخاطر تقویت بینش و نگرش توحیدی است.

 

 

1-  چرا به قوانین اجتماعی سنتهای الهی می گوییم؟

 

 

یکی از اهداف قرآن تقویت بینش و گرایشهای الهی و توحیدی(توحید افعالی) است بنابراین پدیده های مادی و انفعالات و کنشهاو واکنشهای طبیعی به خدا نسبت داده  شده است. مثلا خداوند سرکوبی و درهم شکستن یک قوم را اگر چه توسط قومی دیگر صورت گرفته، به خود نسبت داده است. بنابر این نسبت قوانین اجتماعی به خداوند که در واقع سنتهای الهی در تاریخ محسوب می شوند، بخاطر تقویت بینش و نگرش توحیدی است.

 

 

2- اقسام سنتهای الهی:

 

 

-       سنتهای اخروی ( مربوط به زندگی ابدی و پاداش و کیفر اخروی) : ربطی به جامعه شناسی ندارد.

 

 

-       سنتهای دنیوی (مربوط به زندگی در دنیا) :

 

 

o      مختص رفتارهای فردی : ربطی به جامعه شناسی ندارد.

 

 

o    مختص رفتارهای غیر فردی (اجتماعی، فردی و اجتماعی) : در ادامه به این مقوله پرداخته می شود.

 

 

3 - انواع سنتهای دنیوی: (مطلق و مشروط)

 

 

-       سنتهای مطلق (بی قید و شرط) :

 

 

الف) سنت هدایت توسط انبیاء :

 

 

1-  هدایت کل جهان هستی :

 

 

- قالَ رَبُّنَا الَّذی أَعْطى‏ کُلَّ شَیْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏ (طه/50)

 

 

گفت: «پروردگار ما کسى است که هر چیزى را خلقتى که درخور اوست داده، سپس آن را هدایت فرموده است.»

 

 

2- هدایت فردی :

 

 

-  وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ (بلد10)

 

 

و او را به هر دو راه (خیر و شر) هدایت نمودیم.

 

 

( إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً (دهر/3)

 

 

ما راه را بدو نمودیم؛ یا سپاسگزار خواهد بود و یا ناسپاسگزار.

 

 

3- هدایت اجتماعی :

 

 

- وَ لِکُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ فَإِذا جاءَ رَسُولُهُمْ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ (یونس47)

 

 

- وَ لَقَدْ بَعَثْنا فی‏ کُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوت‏... (نحل36)

 

 

(إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ (رعد7)) و فاطر24، فرقان 51، قصص 59، انعام 42، اعراف 94...

 

 

ب) سنت آزمایش:

 

 

1-  آزمایش بوسیله خوشیها و لذات، ناخوشیها و آلام

 

 

-       وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ(بقره 155)

 

 

-       لَتُبْلَوُنَّ فی‏ أَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُم‏(آل عمران 186)

 

 

-       کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُون‏ (أنبیاء 35)

 

 

-       أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ (عنکبوت2)

 

 

-       بقره 214، آل عمران 140، أنفال 28، توبه 16، یوسف 109، تغابن 15...

 

 

ج)  سنت محدودیت رزق و نعمت بندگان:

 

 

- کمبود نعمتهای مادی و سختیها و مشکلات سبب تنبه و دوری از غلفت:

 

 

-       وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ وَ لکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبیرٌ بَصیرٌ(شوری 27)

 

 

و اگر خدا روزى را بر بندگانش فراخ گرداند، مسلّماً در زمین سر به عصیان برمى‏دارند، لیکن آنچه را بخواهد به اندازه‏اى [که مصلحت است‏] فرومى‏فرستد. به راستى که او به [حال‏] بندگانش آگاهِ بیناست.

 

 

نتیجه:

 

 

1-  سنت  آزمایش هم در امور و شئون فردی جریان دارد و هم در امور و شئون اجتماعی،

 

 

2- هیچ فرد یا جامعه ای از آزموده شدن گریز و گزیر ندارد.

 

 

3- وسایل آزمایش خیرات و شرور هستند.

 

 

4- بر اثر آزمایش مؤمنان از مدعیان دروغین ایمان متمایز می شوند.

 

 

سنتهای مشروط و مقید به رفتار و عملکرد مردم (مسبوق به افعال انسانها):

 

 

-  سنت امداد :

 

 

- در مورد همه انسانها اعم از حق و باطل جریان دارد.

 

 

- خداوند و سایل پیشرفت و نیل به هدف را برای هر دو دسته فراهم می سازد.

 

 

- امداد مؤمنین بیشتر و فراتر از امور مادی است.

 

 

-       مَنْ کانَ یُریدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فیها ما نَشاءُ لِمَنْ نُریدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلاها مَذْمُوماً مدْحُوراً (اسراء 18)

 

 

هر کس خواهان [دنیاى‏] زودگذر است، به زودى هر که را خواهیم [نصیبى‏] از آن مى‏دهیم، آنگاه جهنم را که در آن خوار و رانده داخل خواهد شد، براى او مقرر مى‏داریم.

 

 

-       وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعى‏ لَها سَعْیَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً (اسراء 19)

 

 

و هر کس خواهان آخرت است و نهایت کوشش را براى آن بکند و مؤمن باشد، آنانند که تلاش آنها مورد حق‏شناسى واقع خواهد شد.

 

 

-       کُلاًّ نُمِدُّ هؤُلاءِ وَ هَؤُلاءِ مِنْ عَطاءِ رَبِّکَ وَ ما کانَ عَطاءُ رَبِّکَ مَحْظُوراً (اسراء20)

 

 

هر دو [دسته:] اینان و آنان را از عطاى پروردگارت مدد مى‏بخشیم، و عطاى پروردگارت [از کسى‏] منع نشده است.

 

 

-       انْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ لَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضیلاً (اسراء21)

 

 

ببین چگونه بعضى از آنان را بر بعضى دیگر برترى داده‏ایم، و قطعاً درجات آخرت و برترى آن بزرگتر و بیشتر است‏.

 

 

- مَنْ کانَ یُریدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فی‏ حَرْثِهِ وَ مَنْ کانَ یُریدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصیبٍ (شوری /20)

 

 

کسى که کِشت آخرت بخواهد، براى وى در کِشته‏اش مى‏افزاییم، و کسى که کِشت این دنیا را بخواهد به او از آن مى‏دهیم و[لى‏] در آخرت او را نصیبى نیست.

 

 

- مَنْ کانَ یُریدُ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زینَتَها نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمالَهُمْ فیها وَ هُمْ فیها لا یُبْخَسُونَ (هود/15)

 

 

کسانى که زندگى دنیا و زیور آن را بخواهند [جزاى‏] کارهایشان را در آنجا به طور کامل به آنان مى‏دهیم، و به آنان در آنجا کم داده نخواهد شد.

 

 

- أُولئِکَ الَّذینَ لَیْسَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فیها وَ باطِلٌ ما کانُوا یَعْمَلُونَ (هود/16)

 

 

اینان کسانى هستند که در آخرت جز آتش برایشان نخواهد بود، و آنچه در آنجا کرده‏اند به هدر رفته، و آنچه انجام مى‏داده‏اند باطل گردیده است.

 

 

-       سنتهای مخصوص جریان حق :

 

 

2-     زیادت نعمتهای مادی و دنیوی:

 

 

-     وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ (اعراف96)

 

 

-       لإن شکرتم لأزیدنکم (ابراهیم 7)

 

 

-     فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً (10) یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً (11) وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً (12) و مائده66، هود2، نوح2، جن16...

 

 

3-     زیادت نعمتهای معنوی و اخروی:

 

 

-       وَ یَزیدُ اللَّهُ الَّذینَ اهْتَدَوْا هُدى‏...(مریم 76)

 

 

-       وَ الَّذینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدىً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ (محمد 17)

 

 

-     یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً وَ یُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ (أنفال 29) و یونس 9، تغابن 11 و ...

 

 

4-     تحبیب و تزیین ایمان:

 

 

-       ... وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإیمانَ وَ زَیَّنَهُ فی‏ قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ (حجرات 7)

 

 

5-     پیروزی بر دشمنان:

 

 

الف) پیروزی حق بر باطل (در میدان حجت، استدلال و برهان یا  در میدان جنگ و نبرد):

 

 

-     ... وَ یُریدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْکافِرینَ (7) لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَ یُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ ( أنفال 8)

 

 

و خدا مى‏خواست حقّ [=اسلام‏] را با کلمات خود ثابت، و کافران را ریشه‏کن کند. تا حقّ را ثابت و باطل را نابود گرداند، هر چند بزهکاران خوش نداشته باشند.

 

 

-  وَ یَمْحُ اللَّهُ الْباطِلَ وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِه‏ (شوری 24)

 

 

-  جاء الحق وزهق الباطل إن الباطل کان زهوقاً (بنی اسرائیل 81) و أنبیاء 18، سباء 48 ...

 

 

ب) یاری حاکمان و امت اسلامی:

 

 

-       فإن حزبَ الله ِ هم الغالبون (مائده 56)

 

 

-       وکان حقاً علینا نصرَالمؤمنین (روم 47) و یونس 103، حج 40، صافات 171، غافر 51، محمد7...

 

 

ج) یاری انبیاء و مؤمنان:

 

 

-       وَ لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (آل عمران 123)

 

 

-     لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فی‏ مَواطِنَ کَثیرَةٍ وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْکُمْ شَیْئاً وَ ضاقَتْ عَلَیْکُمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرینَ (توبه 25)

 

 

-     یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جاءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ ریحاً وَ جُنُوداً لمْ تَرَوْها وَ کانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیراً (احزاب 9)

 

 

-       وَ قَذَفَ فی‏ قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُمْ بِأَیْدیهِمْ وَ أَیْدِی الْمُؤْمِنینَ فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصارِ (حشر 2)

 

 

د)  وعده خیر دنیا و آخرت، غلبه اسلام بر جهان و به ارث رسیدن زمین برای مؤمنان و ...

 

 

 

 

 

-       سنتهای مخصوص جریان باطل :

 

 

1-     زیادت ضلالت:

 

 

-       فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقینَ (صف/5)

 

 

2-     تزیین اعمال:

 

 

-       کَذلِکَ زُیِّنَ لِلْکافِرینَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ (انعام/122)

 

 

3-     إملاء و استدراج(افزودن بر نعمتهای مادی و دنیوی اهل باطل):

 

 

-     فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ (انعام/44)

 

 

4-     إمهال:

 

 

-     وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَکَ عَلَیْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا یَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا یَسْتَقْدِمُونَ (نحل/61)

 

 

5-     شکست از دشمنان:

 

 

-       به سبب عوامل درونی مانند إلقاء رعب و ترس در قلوب آنهاو... :

 

 

-       وَ قَذَفَ فی‏ قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ (حشر/2)

 

 

-     به سبب عوامل بیرونی طبیعی مانند باد و باران و فوق طبیعی مانند لشگریان نادیدنی و  فرشتگان و ...:

 

 

-     یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جاءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ ریحاً وَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها وَ کانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیراً (احزاب/9)

 

 

6-     ابتلاء به مصائب:

 

 

-     وَ لا یَزالُ الَّذینَ کَفَرُوا تُصیبُهُمْ بِما صَنَعُوا قارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَریباً مِنْ دارِهِمْ حَتَّى یَأْتِیَ وَعْدُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا یُخْلِفُ الْمیعادَ (رعد/31)

 

 

و کسانى که کافر شده‏اند پیوسته به [سزاى‏] آنچه کرده‏اند مصیبت کوبنده‏اى به آنان مى‏رسد یا نزدیک خانه‏هایشان فرود مى‏آید، تا وعده خدا فرا رسد. آرى، خدا وعده [خود را] خلاف نمى‏کند.

 

 

7-     تسلط مجرمان و مترَفان:

 

 

-     وَ کَذلِکَ جَعَلْنا فی‏ کُلِّ قَرْیَةٍ أَکابِرَ مُجْرِمیها لِیَمْکُرُوا فیها وَ ما یَمْکُرُونَ إِلاَّ بِأَنْفُسِهِمْ وَ ما یَشْعُرُونَ (انعام/123)

 

 

-       وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنا مُتْرَفیها فَفَسَقُوا فیها فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْمیراً (إسراء/16)

 

 

8-     استیصال(ریشه کنی و براندازی):

 

 

-     آیات بسیاری در مورد نابودی قوم نوح، قوم هود(عاد)، قوم صالح(ثمود)، قوم لوط، قوم شعیب، فرعونیان، اصحاب سبت، اصحاب رس، اصحاب قریه، قوم تُبّع، اصحاب فیل و ...

 

 

-       سبب هلاکت: کفر، شرک، ظلم، افساد، فسق و فجور و ...