🔹در آینده از نقش محوری ولایت در فقه نظام ولایی بیشتر سخن خواهیم گفت لکن در این بخش تنها به تشکیل شبکه مفاهیم دین حول محور ولایت اشاره میشود، بر اساس روایت بسیاری، دو نظام خیر و شر با دو محور و اصل واساس وجود دارد که بر مدار ایشان نظام موضوعات حسن و قبح و حق و باطل شکل می گیرد. بنابر این برای تعیین جایگاه ارزشی و روابط موضوعات و مفاهیم، میبایست تناسبات آنها را با ولایت سنجید و نیز در جهت رشد و هدایت و سرپرستی، این روابط و تناسبات را در موضوعات مستحدثه مدیریت نمود.
وقتی نسبت هر موضوع با محور مشخص شود، طبعاً نسبت موضوعات با یکدیگر هم مشخص خواهد شد و شبکه ای منظم از موضوعات بر محور ولایت شکل خواهد گرفت.
به عبارت دیگر هر کدام از نظام موضوعات حق و باطل، مشتمل بر مفاهیم اخلاقی، اعتقادی و رفتاری است و تناسبات ولایت معیار اصلی تعیین جایگاه مفاهیم و موضوعات در شبکه مفاهیم دین است، در واقع حسن وقبح ها در نظام ارزشی اخلاق، هست و نیست ها در نظام توصیفی معارف و اعتقادات، مصالح و مفاسد در نظام رفتار و اعمال بر اساس نسبتی که با ولایت دارند تعیّن و تشخّص پیدا میکنند و نسبت های بین مفاهیم نیز بیانگر احکام تکلیفی مبتنی بر نسبتهای ارزشی و توصیفی است...
🔹در اینجا به چند نمونه از روایاتی که از این حقیقت حکایت میکنند، اشاره میشود:
« إِنَّ الْقُرْآنَ لَهُ ظَهْرٌ وَ بَطْنٌ فَجَمِیعُ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ هُوَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ مِنْ ذَلِکَ أَئِمَّةُ الْجَوْرِ وَ جَمِیعُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ تَعَالَى فِی الْکِتَابِ هُوَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ مِنْ ذَلِکَ أَئِمَّةُ الْحَقِّ»
همچنین در جامعه کبیره می خوانیم: «إِنْ ذُکِرَ الْخَیْرُ کُنْتُمْ أَوَّلَهُ وَ أَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْوَاهُ وَ مُنْتَهَاهُ»،
در روایتی چنین آمده است: «نَحْنُ أَصْلُ کُلِّ خَیْرٍ وَ مِنْ فُرُوعِنَا کُلُّ بِرٍّ .... عَدُوُّنَا أَصْلُ کُلِ شَرٍّ وَ مِنْ فُرُوعِهِمْ کُلُّ قَبِیحٍ وَ فَاحِشَة»
در زیارت سرداب خطاب به امام عصر عج میگوییم، «أنت نظام الدین» از این جمله فهمیده میشود که اولاً دین دارای نظام و انسجام است و می توان برای آن شبکه منظمی از مفاهیم و معارف تصور نمود و ثانیاً امام (ولایت) محور و ناظم این منظومه و مجموعه است.
🔹اصلی ترین رکن شبکه مفاهیم، محور آن یعنی «ولایت» است که از سطوح و مراتبی از ولایت الهیه تا ولایت اولیاء و ولایت فقیه و پس از آن ولایت تفویضیۀ ولی در جامعه مثل امام جمعه، امام جماعت و ... تا ولایت پدر در خانواده و ... استمرار میابد. سطوح مختلف این محور به تناسب نوع ولایت، محوریت نظام هایی را بر عهده دارند و با هماهنگی، انسجام و تعیین جایگاه مفاهیم و موضوعات، شبکه مفاهیم را شکل می دهند. بنابراین نظام شبکه مفهومی متناسب با نوع ولایتِ محوری، در سطوح مختلف شکل می گیرد. بر این اساس، مفاهیم و موضوعات گوناگون، تناسبات خود را با ولایت (متناسب با نوع و سطح ولایت) مشخص ساخته و در سطوحی از این شبکه مفاهیم قرار میگیرند، در واقع برخی موضوعات میبایست تناسباتشان با ولایت خدای متعال سنجیده شود و برخی موضوعات متناسب با ولایت فقیه و دیگر موضوعات با سطوح بعدی ولایت.
شبکه موضوعات باطل نیز بر محور ولایت باطل (ولایت طاغوت) شکل می گیرد و جایگاه و تناسبات مفاهیم آن، بر اساس تناسبات ولایت باطل معین می گردد. مانند خمر که در روایات تصریح شده است از تناسبات ولایت ابلیس است و یا جنود جهل که نسبتی با جهل به عنوان یکی از ارکان شبکه مفاهیم باطل دارند .
