🔹متناسب با سه بعد وجودی انسان که عبارتند از قلب و روح، فکر و ذهن، جوارح و اعمال، شاید بتوان «یقین» را نیز دسته بندی نمود، در قرآن سه عبارت «حق الیقین»، «علم الیقین» و «عین الیقین» آمده است:
- کَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ، لَتَرَوُنَّ الْجَحِیم،َ ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَیْنَ الْیَقِین (تکاثر،5-7)
- إنَّ هَذَا لَهُوَ حَقُّ الْیَقِینِ (واقعه،95) یا وَ إِنَّهُ لَحَقُّ الْیَقین (حاقه،51)
🔹مرحوم علامه مجلسی می گوید: یقین دارای سه مرتبه است؛ علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین که این سه مرتبه با یک مثال روشن می شود: علم الیقین به آتش، مشاهدة آن توسط دود است و عین الیقین دیدن حجم واندازة آتش است و حق الیقین سوختن در آن است.
🔹اما در توضیحی کامل تر به نظر می رسد که مرتبه ای از یقین، «عین الیقین» است و آن یقینی است که انسان بواسطه حواس خود، مستقیماً درک می کند، شاید ساده ترین و سهل ترین مرتبه کسب یقین، یقین از طریق حواس است ، مرتبه ای بالاتر و ارزشمند تر از آن «علم الیقین» است و آن یقینی است که در حوزه فکر و اندیشه برای انسان حاصل میشود، و مرتبه نهایی یقین که از مراتب قبل والاتر و برتر است، «حق الیقین» است و آن کسب یقین از طریق قلب و روح است، در واقع فراتر از حس و تصور و تصدیق، حقیقت در قلب انسان متجلی می گردد و یقین ایجاد میشود و ایمان شکل میگیرد.
کَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ، اگر با علم ، یقین حاصل شود، لَتَرَوُنَّ الْجَحِیم، آتش جهنم را در دنیا با چشم بصیرت می دیدند، ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَیْنَ الْیَقِین، در قیامت در برخوردی مستقیم و محسوس یقین حاصل می شود و با چشم ظاهر خواهند دید.
إنَّ هَذَا لَهُوَ حَقُّ الْیَقِینِ (واقعه،95) یا وَ إِنَّهُ لَحَقُّ الْیَقین (حاقه،51) نیز اشاره به حقیقت قرآن در دو سوره حاقه و واقعه (که هر دو اوصاف روز قیامت را روایت می کنند) دارد و اگر این حقیقت در قلب انسان وارد شود، حق الیقین خواهد بود که فراتر از چشم بصیرت (حاصل از علم) و چشم ظاهر بلکه با چشم دل حاصل میشود.
در زمان اهل بیت علیهم السلام، مؤمنین مستقیماً و مشافهتاً با ایشان در ارتباط بودند و نسبت به ایشان ایمان و یقین عینی داشتند و در عصر غیبت، ایمان از طریق علم (ایمان به سیاهی روی سفیدی) و ایمان و یقین قلبی است که ارزشمندتر است...
