«فقه نظام ولایی»، فقه سرپرستی زندگی فردی و اجتماعی انسان است که میبایست رضا و اراده الهی را در تغییر و تکامل عالم و مافیه تبیین نماید. در ضرورت چنین فقهی می توان گفت که اساساً اراده و خواست خداوند به بندگی جهان و جهانیان تعلق گرفته است (و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون) که این پرستش و بندگی، می بایست در همه ارکان و اجزاء عالم واقع شود، به عبارت دیگر اگر تسامحاً اراده و خواست خداوند را «نظام تشریع» و آنچه که بندگی و پرستش خدای متعال در آن واقع می گردد «نظام تکوین» بدانیم، هماهنگی نظام تکوین با تشریع، همان هدف از خلقت عالم خواهد بود. مسلم است تکوین عالم که عبارت است از دنیا و مافیها، اگر بر محور ولایت الهیه قرار و مدار داشته باشد یک کل منسجم، منظم، پیوسته و نظامی از روابط و نسبتهایی بین اجزاء میشود، این عالم برای هماهنگی و اعتدال حول ولایت الهیه نیاز به مناسک و شریعتی دارد که در صورت تحقق آن مناسک و شریعت می توان گفت عالم تکوین با تشریع خدای متعال تطابق یافته است. همچنین مسلم است که تشریع عالم به معنای اراده و خواست خدای متعال، یک کل منسجم، پیوسته و متشکل از ارکان و اجزائی منظم، هماهنگ و خالی از تعارض و تهافت و تناقض است. بنابراین فقاهت و کسب معرفت نسبت به چنین نظامی، می بایست در صدد کشف نظام مند یک منظومه واقع شود و به عبارت دقیق تر «فقه نظام» در صدد «فهم نظام مند از نظام تشریع و ترسیم منظومه ای از مناسک بندگی برای سرپرستی نظام خلقت یا تکوین» است. 

«فقه حکومتی» اگر فقاهت را در ابعاد حکومت حاکم اسلامی، جستجو می کند، در واقع شأنی از ولی اجتماعی را که تشکیل حکومت و اداره آن است ، مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد درحالیکه در «فقه نظام ولایی» اساساً اقامه دین بر محور ولایت، مورد تفقه قرار داده میشود و تنها بخشی از سلسله مراتب ولایت، ولایت نبی، یا ولایت امام یا ولایت فقیه است و نیز تنها شأنی از نبی یا امام، تشکیل حکومت است و تنها بخشی از نظام تکالیف و احکام شریعت، مرتبط با حکومت است، در حالیکه در «فقه نظام ولایی» ولایت به معنا و اقسام تام خود، و نیز همه شئون بسط و اقامه ولایت و نه فقط حکومت، و نیز همه احکام و تکالیف مکلفان اعم از حکومت، مجموعه، جامعه، فرد و ... مورد فقاهت قرار می گیرد. بنابراین «فقه حکومتی» بخشی از پازل «فقه نظام ولایی» است (عام وخاص مطلق) که می توان گفت تا وقتی منظومه جامع فقه نظام ولایی شکل نگیرد، دسترسی به بخشی از آن، در نهایت دقت و کفایت نخواهد بود. (فقه نظام ولایی از اقامه دین بر محور ولایت سخن می گوید که در سطح و مقیاسی در جامعه، ولایت اجتماعی میشود که ساختار ان حکومت یا نظام ولایت فقیه است و اینجا فقه حکومتی مطرح میشود، سطحی از آن نیز ولایت تاریخی اهل بیت علیهم السلام است و در رأس ساختار ولایت، ولایت الهیه است...)